ประเทศตองงา

3.1. ยุคก่อนประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมลาพีตา

กลุ่มคนที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานในหมู่เกาะตองงาเป็นกลุ่มแรกคือชาวลาพีตา ซึ่งเป็นกลุ่มคนที่ใช้ภาษาในตระกูลภาษาออสโตรนีเชียน และมีความเชื่อมโยงกับกลุ่มคนที่อาศัยอยู่ทางตะวันออกของประเทศปาปัวนิวกินีและหมู่เกาะโซโลมอนในปัจจุบัน การอพยพของชาวลาพีตามายังตองงาเป็นส่วนหนึ่งของการเคลื่อนย้ายครั้งใหญ่ของชาวโพลินีเชียนโบราณที่เริ่มตั้งแต่ประมาณ 4,000 ปีก่อนคริสตกาล โดยเชื่อว่าพวกเขาเดินทางมาจากเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ผ่านหมู่เกาะในหมู่เกาะอินเดียตะวันออก เวลาที่แน่นอนที่ชาวลาพีตาเข้ามาตั้งถิ่นฐานในตองงายังคงเป็นที่ถกเถียงในหมู่นักวิชาการ แต่หลักฐานจากการหาอายุด้วยทอเรียมบ่งชี้ว่าผู้ตั้งถิ่นฐานกลุ่มแรกได้เดินทางมาถึงเมืองที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่รู้จักคือนูกูเลกา บนเกาะโตงาตาปู เมื่อประมาณ 888 ± 8 ปีก่อนคริสตกาล (ประมาณ 2,838 ปีก่อน) ประวัติศาสตร์ของตองงาก่อนการติดต่อกับชาวยุโรปส่วนใหญ่ถ่ายทอดผ่านประวัติศาสตร์มุขปาฐะจากรุ่นสู่รุ่น

หลังจากที่ชาวลาพีตาเดินทางถึงหมู่เกาะตองงา พวกเขาได้ลงหลักปักฐานที่นูกูเลกาบนเกาะโตงาตาปูเป็นแห่งแรก จากนั้นจึงขยายไปยังหมู่เกาะฮาอะไป ชาวลาพีตามีวิถีชีวิตที่ผูกพันกับทะเลเป็นอย่างมาก อาหารหลักของพวกเขาจึงมาจากทะเล เช่น ปลานกแก้ว ปลานกขุนทอง เต่าทะเล และปลาไหล นอกจากนี้ยังมีการทำเกษตรกรรมและเลี้ยงสัตว์ด้วย หลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญที่สุดจากยุคนี้คือเครื่องปั้นดินเผาแลพีตา ซึ่งมีลักษณะเฉพาะคือการตกแต่งด้วยลวดลายเรขาคณิตที่ซับซ้อน ทำจากเปลือกหอยและหิน โดยพบมากในบริเวณเขตการปกครองฮาอะไปในปัจจุบัน

ตามตำนานของชาวตองงา เล่าว่าเทพเจ้ามาวอีได้ดึงหมู่เกาะต่าง ๆ ขึ้นมาจากมหาสมุทร โดยเกาะโตงาตาปู หมู่เกาะฮาอะไป และหมู่เกาะวาวาอู เป็นเกาะกลุ่มแรกที่ปรากฏขึ้น ก่อกำเนิดเป็นดินแดนตองงาในปัจจุบัน

3.2. จักรวรรดิตูอีโตงา

ประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 10 (ค.ศ. 950) พระเจ้าอะโฮเออิตูได้สถาปนาตนเองขึ้นเป็นตูอีโตงา (กษัตริย์แห่งตองงา) พระองค์แรก และก่อตั้งจักรวรรดิตูอีโตงาขึ้น ถือเป็นจุดเริ่มต้นของยุคสมัยแห่งการขยายอำนาจและอิทธิพลของตองงาในฐานะจักรวรรดิทางทะเลที่ยิ่งใหญ่ในภูมิภาคแปซิฟิกใต้ เมืองหลวงของจักรวรรดิคือมูอา บนเกาะโตงาตาปู จักรวรรดิตูอีโตงาเจริญรุ่งเรืองถึงขีดสุดในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 12 ถึง 13 ภายใต้การปกครองของกษัตริย์องค์สำคัญหลายพระองค์ เช่น พระเจ้าโมโม พระเจ้าตูอิตาตูอิ และพระเจ้าตาลาตามา ซึ่งทรงขยายอาณาเขตของจักรวรรดิออกไปอย่างกว้างขวาง ครอบคลุมดินแดนต่าง ๆ เช่น บางส่วนของฟีจี ซามัว โทเคอเลา นีวเว และหมู่เกาะคุก ตลอดจนบางส่วนของหมู่เกาะโซโลมอน นิวแคลิโดเนีย และแม้กระทั่งบางส่วนของเฟรนช์พอลินีเชียในปัจจุบัน จักรวรรดิเป็นที่รู้จักในด้านอิทธิพลทางเศรษฐกิจ ชาติพันธุ์ และวัฒนธรรมที่แผ่ขยายไปทั่วภูมิภาคแปซิฟิก ดินแดนในอาณัติจะส่งเครื่องบรรณาการที่เรียกว่า ʻinasi_{อินาซี}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)} มาถวายแด่ตูอีโตงา ณ เมืองหลวงมูอาเป็นประจำทุกปีในช่วงฤดูเก็บเกี่ยว

อย่างไรก็ตาม อำนาจของจักรวรรดิตูอีโตงาเริ่มเสื่อมถอยลงหลังจากการปฏิวัติของชาวซามัวในคริสต์ศตวรรษที่ 13 และเหตุการณ์ลอบปลงพระชนม์ตูอีโตงาหลายพระองค์ ส่งผลให้ในคริสต์ศตวรรษที่ 15 พระเจ้าเกาอูลูโฟนูอา ตูอีโตงาพระองค์ที่ 24 ทรงแต่งตั้งพระอนุชาคือเจ้าชายโมอูงาโมตูอาขึ้นเป็นตูอิฮาอะตากาลาอัวพระองค์แรก เพื่อช่วยตูอีโตงาในการบริหารปกครองจักรวรรดิ ต่อมาในคริสต์ศตวรรษที่ 17 ได้มีการสถาปนาราชวงศ์ตูอิกาโนกูโปลูขึ้นมาช่วยอีกสองราชวงศ์ในการปกครอง ซึ่งในที่สุดราชวงศ์ตูอิกาโนกูโปลูก็สามารถก้าวขึ้นมามีอิทธิพลแทนที่ราชวงศ์ตูอิฮาอะตากาลาอัวได้ นอกจากนี้ ยังมีสงครามกลางเมืองเกิดขึ้นภายในจักรวรรดิในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 15 และ 17 ซึ่งยิ่งซ้ำเติมความอ่อนแอของจักรวรรดิ แม้กระนั้น อิทธิพลของตองงายังคงแข็งแกร่งอยู่แม้กระทั่งหลังจากการเข้ามาของชาวยุโรปในปี ค.ศ. 1616

3.3. การติดต่อกับชาวยุโรปและการรวมชาติ

การติดต่อครั้งแรกระหว่างชาวตองงากับชาวยุโรปเกิดขึ้นในปี ค.ศ. 1616 เมื่อเรือ Eendracht_{เอินดรัคท์}^{ภาษาดัตช์} ของเนเธอร์แลนด์ ภายใต้การบังคับบัญชาของวิลเลิม สเคาเติน และยาโกบ เลอ แมเรอ ได้แวะมาเยือนหมู่เกาะทางตอนเหนือคือนีอูอาโตปูตาปูเป็นเวลาสั้น ๆ เพื่อทำการค้า ต่อมาในปี ค.ศ. 1643 อาเบิล ตัสมัน นักสำรวจชาวดัตช์อีกคนหนึ่ง ได้เดินทางมาถึงเกาะโตงาตาปูและหมู่เกาะฮาอะไป ผู้มาเยือนชาวยุโรปคนสำคัญอื่น ๆ ในยุคต่อมา ได้แก่ กัปตันเจมส์ คุก แห่งราชนาวีอังกฤษ ซึ่งเดินทางมาเยือนสามครั้งในปี ค.ศ. 1773, ค.ศ. 1774 และ ค.ศ. 1777 ตามด้วยนักสำรวจชาวสเปนคือฟรันซิสโก โมเรเย เด ลา รูอา ในปี ค.ศ. 1781 และอเลสซานโดร มาลาสปินา ในปี ค.ศ. 1793

อิทธิพลของศาสนาคริสต์เริ่มเข้ามาในตองงาพร้อมกับการมาถึงของมิชชันนารีชาวลอนดอนกลุ่มแรกในปี ค.ศ. 1797 ตามด้วยบาทหลวงวอลเตอร์ ลอว์รี มิชชันนารีนิกายเมทอดิสต์สายเวสเลยัน ในปี ค.ศ. 1822 คณะมิชชันนารีเวสเลยันประสบความสำเร็จอย่างมากในการเผยแผ่ศาสนา พระเจ้าอาเลอาโมตูอา ตูอิกาโนกูโปลู ทรงตัดสินพระทัยเปลี่ยนมานับถือศาสนาคริสต์ในปี ค.ศ. 1830 การเข้ามาของมิชชันนารีและการเปลี่ยนศาสนาของผู้นำสร้างความไม่พอใจแก่หัวหน้าเผ่าท้องถิ่นบางกลุ่มที่ยังยึดมั่นในความเชื่อดั้งเดิม ทำให้เกิดความขัดแย้งทางศาสนาที่ซ้อนทับกับความขัดแย้งทางการเมืองที่มีอยู่เดิม นำไปสู่สงครามกลางเมืองที่ยืดเยื้อ

ในช่วงเวลาแห่งความวุ่นวายนี้ เตาฟาอาเฮา (Tāufaʻāhau_{เตาฟาอาเฮา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) นักรบหนุ่มผู้ทะเยอทะยานและมีวาทศิลป์ ซึ่งดำรงตำแหน่งตูอิกาโนกูโปลู และเป็นพระภาติยะของพระเจ้าอาเลอาโมตูอา ได้เริ่มรวบรวมอำนาจ พระองค์ทรงนับถือศาสนาคริสต์นิกายเมทอดิสต์และได้รับพระนามเมื่อรับศีลล้างบาปในปี ค.ศ. 1831 ว่า "เซียโอซี" (Siaosi_{เซียโอซี}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) พระองค์ทรงทำสงครามกับหัวหน้าเผ่าคู่แข่ง รวมถึงลาอูฟีลิโตงา ตูอีโตงาองค์สุดท้ายซึ่งนับถือนิกายโรมันคาทอลิก ด้วยการสนับสนุนด้านอาวุธจากกลุ่มมิชชันนารีเมทอดิสต์ เตาฟาอาเฮาสามารถเอาชนะคู่แข่งทั้งหมดและรวมหมู่เกาะตองงาให้เป็นปึกแผ่นได้สำเร็จในปี ค.ศ. 1845 พระองค์ทรงสถาปนาตนเองเป็นกษัตริย์แห่งตองงา และในปี ค.ศ. 1875 ด้วยความช่วยเหลือของมิชชันนารีเชอร์ลีย์ วอลเดมาร์ เบเกอร์ พระองค์ได้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญตองงา สถาปนาระบอบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญอย่างเป็นทางการ ใช้รูปแบบการปกครองแบบตะวันตก ปลดปล่อยทาส กำหนดประมวลกฎหมาย สิทธิในที่ดิน และเสรีภาพสื่อ รวมถึงจำกัดอำนาจของขุนนาง นับเป็นการวางรากฐานสำคัญของรัฐตองงาสมัยใหม่

ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 เรือล่าวาฬจากชาติตะวันตกเป็นกลุ่มผู้มาเยือนตองงาเป็นประจำกลุ่มแรก ๆ โดยเรือ Ann and Hope เป็นเรือลำแรกที่มีบันทึกว่าพบเห็นในหมู่เกาะตองงาเมื่อเดือนมิถุนายน ค.ศ. 1799 เรือล่าวาฬลำสุดท้ายที่มาเยือนคือ Albatross ในปี ค.ศ. 1899 ซึ่งมาเพื่อเติมน้ำจืด อาหาร และไม้ฟืน เกาะที่ชาวตะวันตกมาเยือนบ่อยครั้งที่สุดคือ อาตา, เออัว, ฮาอะไป, โตงาตาปู และวาวาอู บางครั้งชายชาวตองงาก็ได้รับการว่าจ้างให้เป็นลูกเรือบนเรือเหล่านี้ คณะสำรวจของสหรัฐอเมริกา (United States Exploring Expedition) ได้มาเยือนตองงาในปี ค.ศ. 1840

3.4. รัฐในอารักขาของสหราชอาณาจักร

ตองงาเข้าเป็นรัฐในอารักขาของสหราชอาณาจักรภายใต้สนธิสัญญามิตรภาพ (Treaty of Friendship) เมื่อวันที่ 18 พฤษภาคม ค.ศ. 1900 หลังจากที่ผู้ตั้งถิ่นฐานชาวยุโรปและหัวหน้าเผ่าตองงาที่เป็นคู่แข่งพยายามโค่นล้มกษัตริย์องค์ที่สองผู้สืบทอดราชบัลลังก์ต่อจากเตาฟาอาเฮา แต่ไม่สำเร็จ สนธิสัญญาดังกล่าวไม่ได้กำหนดให้มีผู้แทนถาวรระดับสูงกว่ากงสุลอังกฤษ (British Consul) ประจำอยู่ในตองงา (ระหว่างปี ค.ศ. 1901-ค.ศ. 1970) ภายใต้การคุ้มครองของสหราชอาณาจักร ตองงายังคงรักษาอธิปไตยของตนไว้ และเป็นชาติเดียวในแปซิฟิกที่ยังคงรักษาระบอบกษัตริย์ไว้ได้ สถาบันกษัตริย์ตองงาสืบทอดตำแหน่งโดยไม่ขาดสายจากตระกูลเดียว การบริหารราชการภายในยังคงเป็นอำนาจของตองงา ส่วนสหราชอาณาจักรจะดูแลด้านการต่างประเทศเป็นหลัก

ในช่วงต้นรัชสมัยของสมเด็จพระราชินีนาถซาโลเต ตูโปอูที่ 3 (ครองราชย์ ค.ศ. 1918-ค.ศ. 1965) ตองงาเผชิญกับการระบาดใหญ่ของไข้หวัดใหญ่สเปนในปี ค.ศ. 1918 ซึ่งคร่าชีวิตชาวตองงาไป 1,800 คน คิดเป็นประมาณร้อยละ 8 ของประชากรทั้งหมดในขณะนั้น ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง สมเด็จพระราชินีนาถซาโลเตทรงอนุญาตให้กองกำลังสหรัฐอเมริกาเข้ามาตั้งฐานทัพและสนามบินในประเทศ ทำให้ในช่วงสงคราม สหรัฐอเมริกากลายเป็นผู้มีอิทธิพลทางการเมืองสูงสุดในตองงา กองกำลังป้องกันตองงา (Tonga Defence Force) ซึ่งก่อตั้งขึ้นในช่วงสงคราม ได้ส่งทหารเข้าร่วมรบกับกองกำลังนิวซีแลนด์

ตองงาเริ่มได้รับอำนาจในการปกครองตนเองมากขึ้นในปี ค.ศ. 1958 สนธิสัญญามิตรภาพและสถานะการเป็นรัฐอารักขาของตองงาสิ้นสุดลงในปี ค.ศ. 1970 ตามข้อตกลงที่สมเด็จพระราชินีนาถซาโลเต ตูโปอูที่ 3 ทรงจัดเตรียมไว้ก่อนที่พระองค์จะสวรรคตในปี ค.ศ. 1965

3.5. เอกราชและยุคปัจจุบัน

ตองงาได้รับเอกราชอย่างสมบูรณ์จากสหราชอาณาจักรเมื่อวันที่ 4 มิถุนายน ค.ศ. 1970 และได้เข้าร่วมเป็นสมาชิกเครือจักรภพแห่งชาติในปีเดียวกัน ซึ่งเป็นกรณีพิเศษเนื่องจากตองงาเป็นประเทศที่มีพระมหากษัตริย์ของตนเอง (เช่นเดียวกับมาเลเซีย เลโซโท และเอสวาตินี) ไม่ได้มีพระมหากษัตริย์แห่งสหราชอาณาจักรเป็นประมุข ต่อมาในปี ค.ศ. 1999 ตองงาได้เข้าเป็นสมาชิกขององค์การสหประชาชาติ

สมเด็จพระราชาธิบดีเตาฟาอาเฮา ตูโปอูที่ 4 (ครองราชย์ ค.ศ. 1965-ค.ศ. 2006) ทรงนำพาประเทศเข้าสู่ยุคใหม่ มีการพัฒนาเศรษฐกิจให้ทันสมัย ปรับปรุงระบบการแพทย์และการศึกษา และเปิดโอกาสให้สามัญชนเข้าถึงความมั่งคั่งทางวัตถุ การศึกษา และการเดินทางไปต่างประเทศได้มากขึ้น อย่างไรก็ตาม ในช่วงปลายรัชสมัยของพระองค์ เกิดขบวนการเรียกร้องประชาธิปไตยขึ้นในตองงาตั้งแต่คริสต์ทศวรรษ 1990 โดยมีข้อเรียกร้องหลักคือการเพิ่มจำนวนผู้แทนจากภาคประชาชนในรัฐสภาให้มากขึ้น และให้มีการตรวจสอบการทำงานของรัฐบาลอย่างเข้มข้น ความไม่พอใจของประชาชนส่วนหนึ่งเกิดจากปัญหาการบริหารเศรษฐกิจที่ผิดพลาดของรัฐบาล เช่น การพิจารณาให้ตองงาเป็นสถานที่กำจัดกากนิวเคลียร์ การขายหนังสือเดินทางตองงาให้แก่ชาวต่างชาติ การจดทะเบียนเรือต่างชาติที่พัวพันกับกิจกรรมผิดกฎหมาย (รวมถึงการขนส่งให้อัลกออิดะฮ์) การอ้างสิทธิ์ในช่องสัญญาณดาวเทียมวงโคจรพ้องคาบโลก (ซึ่งรายได้ดูเหมือนจะตกเป็นของเจ้าหญิงพระองค์หนึ่ง ไม่ใช่ของรัฐ) การเช่าเครื่องบินโบอิง 757 ที่ใช้งานไม่ได้เป็นระยะเวลานาน จนนำไปสู่การล่มสลายของสายการบินรอยัลตองงาแอร์ไลน์ และการอนุมัติให้ตั้งโรงงานส่งออกบุหรี่ไปยังจีน (สวนทางกับคำแนะนำของเจ้าหน้าที่สาธารณสุขตองงา) กษัตริย์ยังทรงสูญเสียเงินทุนของรัฐไปประมาณ 26.00 M USD ให้กับเจสซี บ็อกโดนอฟฟ์ ที่ปรึกษาทางการเงินซึ่งเรียกตนเองว่า "ตัวตลกราชสำนัก" นอกจากนี้ รัฐบาลยังถูกวิพากษ์วิจารณ์เรื่องการจำกัดเสรีภาพสื่อ และมีการจับกุมผู้นำฝ่ายค้าน

ในปี ค.ศ. 2005 เกิดการประท้วงของข้าราชการพลเรือนติดต่อกันหลายสัปดาห์ก่อนจะมีการตกลงกันได้ เดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 2006 เจ้าชายอูลูกาลาลา ลาวากา อาตา (ปัจจุบันคือ สมเด็จพระราชาธิบดีตูโปอูที่ 6) นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ได้ลาออกจากตำแหน่ง และดร. เฟเลติ เซเวเล ได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งแทน นับเป็นนายกรัฐมนตรีคนแรกที่มาจากสามัญชน เดือนกันยายน ค.ศ. 2006 สมเด็จพระราชาธิบดีเตาฟาอาเฮา ตูโปอูที่ 4 สวรรคต สมเด็จพระราชาธิบดีจอร์จ ตูโปอูที่ 5 พระราชโอรสองค์โต จึงเสด็จขึ้นครองราชย์สืบต่อมา

ความคาดหวังต่อการปฏิรูปทางการเมืองภายใต้รัชกาลใหม่ ประกอบกับความล่าช้าในการดำเนินการ นำไปสู่การจลาจลครั้งใหญ่ในกรุงนูกูอาโลฟา เมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน ค.ศ. 2006 กลุ่มผู้ประท้วงเรียกร้องประชาธิปไตยได้ก่อเหตุเผาทำลายและปล้นสะดมร้านค้า อาคารสำนักงาน และอาคารราชการ ส่งผลให้พื้นที่ใจกลางเมืองกว่าร้อยละ 60 ได้รับความเสียหาย และมีผู้เสียชีวิตอย่างน้อย 6 คน เหตุการณ์สงบลงด้วยการเข้าควบคุมสถานการณ์ของกองกำลังป้องกันตองงาร่วมกับกองกำลังจากนิวซีแลนด์และออสเตรเลีย

ในปี ค.ศ. 2008 สมเด็จพระราชาธิบดีจอร์จ ตูโปอูที่ 5 ทรงประกาศสละพระราชอำนาจส่วนใหญ่ของพระองค์ให้แก่นายกรัฐมนตรี เพื่อเตรียมการสำหรับการเลือกตั้งในปี ค.ศ. 2010 ซึ่งจะเป็นการเลือกตั้งครั้งแรกที่สมาชิกรัฐสภาส่วนใหญ่มาจากการเลือกตั้งโดยประชาชน การเลือกตั้งดังกล่าวได้จัดขึ้นตามกำหนด และแม้ว่าพรรคการเมืองที่สนับสนุนประชาธิปไตยจะได้รับเสียงข้างมาก แต่ผู้ที่ได้รับเลือกเป็นนายกรัฐมนตรีคือ ลอร์ด ซีอาเลอาตาองโก ตูอิวากาโน ซึ่งเป็นสมาชิกสภาขุนนาง

เดือนมีนาคม ค.ศ. 2012 สมเด็จพระราชาธิบดีจอร์จ ตูโปอูที่ 5 สวรรคต ณ โรงพยาบาลควีนแมรีในฮ่องกง หลังจากประชวรด้วยโรคปอดบวมและต่อมาได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นมะเร็งเม็ดเลือดขาว พระอนุชาของพระองค์คือมกุฎราชกุมาร ตูโปอูโตอา ลาวากา (อดีตนายกรัฐมนตรี) จึงเสด็จขึ้นครองราชย์เป็นสมเด็จพระราชาธิบดีตูโปอูที่ 6 และทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเมื่อวันที่ 4 กรกฎาคม ค.ศ. 2015 ในเดือนพฤศจิกายน ค.ศ. 2014 อากีลีซี โปฮีวา ผู้นำขบวนการเรียกร้องประชาธิปไตย ได้รับเลือกเป็นนายกรัฐมนตรี

วันที่ 15 มกราคม ค.ศ. 2022 เกิดเหตุการณ์การระเบิดครั้งใหญ่ของภูเขาไฟใต้ทะเลฮังกาตองกา-ฮังกาฮาอาไป ซึ่งอยู่ห่างจากเกาะหลักโตงาตาปูไปทางเหนือประมาณ 65 km แรงระเบิดทำให้เกิดคลื่นสึนามิซัดเข้าถล่มพื้นที่หลายส่วนของหมู่เกาะ รวมถึงกรุงนูกูอาโลฟา เหตุการณ์นี้ส่งผลกระทบอย่างหนักต่อตองงา ระบบการสื่อสารส่วนใหญ่ถูกตัดขาด มีผู้เสียชีวิตในตองงา 4 ราย และในเปรูอีก 2 รายจากคลื่นสึนามิที่ผิดปกติ การซ่อมแซมสายเคเบิลใยแก้วนำแสงใต้ทะเลที่ใช้สำหรับการเชื่อมต่ออินเทอร์เน็ตและโทรศัพท์ (Tonga Cable System) ใช้เวลาประมาณ 5 สัปดาห์

ประเด็นด้านสิทธิมนุษยชนยังคงเป็นที่จับตามอง โดยเฉพาะกฎหมายที่กำหนดให้การรักร่วมเพศชายเป็นสิ่งผิดกฎหมาย ซึ่งมีโทษจำคุกสูงสุด 10 ปี แม้ว่ากฎหมายดังกล่าวจะไม่ได้มีการบังคับใช้อย่างจริงจังก็ตาม

4.1. ลักษณะภูมิประเทศและเกาะ

ลักษณะทางภูมิประเทศของตองงามีความหลากหลาย ประกอบด้วยเกาะที่เกิดจากภูเขาไฟและเกาะที่เกิดจากการทับถมของปะการังเป็นหลัก เกาะส่วนใหญ่มีฐานเป็นหินปูนที่เกิดจากการยกตัวของแนวปะการังโบราณ ส่วนเกาะอื่น ๆ มีลักษณะเป็นหินปูนที่ทับอยู่บนฐานหินภูเขาไฟ เกาะที่ใหญ่ที่สุดคือเกาะโตงาตาปู ซึ่งเป็นที่ตั้งของเมืองหลวงนูกูอาโลฟา มีพื้นที่ประมาณ 257 km² ลักษณะทางธรณีวิทยาของเกาะโตงาตาปูเป็นที่ราบ เกิดจากปะการังยกตัว มีความสูงไม่เกิน 30 m จากระดับน้ำทะเลปานกลาง และมีเถ้าภูเขาไฟปกคลุม ทำให้ดินมีความอุดมสมบูรณ์สูง

หมู่เกาะตองงาตั้งอยู่บนแผ่นแปซิฟิก ใกล้กับรอยต่อของแผ่นเปลือกโลกออสเตรเลีย ทางทิศตะวันตกของหมู่เกาะเป็นที่ตั้งของร่องลึกตองงา ซึ่งเป็นร่องลึกใต้ทะเลที่ลึกเป็นอันดับสองของโลก และเป็นส่วนหนึ่งของวงแหวนแห่งไฟแปซิฟิกที่มีกิจกรรมทางธรณีแปรสัณฐานและภูเขาไฟที่ยังคงคุกรุ่นอยู่เสมอ เกาะภูเขาไฟที่สำคัญในตองงา ได้แก่ เกาะเกา (1.03 K m ซึ่งเป็นจุดที่สูงที่สุดของประเทศ) เกาะโตฟูอา (515 m เป็นภูเขาไฟที่ใหญ่ที่สุด) เกาะอาตา และเกาะในกลุ่มโอโงนีอูอา แนวภูเขาไฟเหล่านี้ยังคงมีการปะทุเป็นระยะ ทำให้เกิดเกาะใหม่ขึ้นมาบ้าง แต่ส่วนใหญ่มักจะจมลงสู่ทะเลในเวลาต่อมา เช่น เหตุการณ์การระเบิดของภูเขาไฟใต้ทะเลฮังกาตองกา-ฮังกาฮาอาไป ในปี ค.ศ. 2022 ที่เปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์ของเกาะดังกล่าวอย่างมาก

เกาะในเขตการปกครองวาวาอูยังคงมีภูเขาไฟที่ยังคุกรุ่นอยู่ พื้นดินส่วนใหญ่เป็นหินปูน และมีแนวปะการังล้อมรอบ ส่วนหมู่เกาะฮาอะไปก็มีภูเขาไฟที่ยังคุกรุ่นอยู่หลายลูกเช่นกัน โดยเฉพาะบนเกาะเกาและโตฟูอา ดินมีลักษณะคล้ายกับที่วาวาอูคือเป็นดินที่เกิดจากหินปูน ทรัพยากรแร่ธาตุที่พบในตองงา (ส่วนใหญ่อยู่ในน่านน้ำอาณาเขต) ได้แก่ สังกะสี ทองแดง เงิน และทองคำ

4.2. ภูมิอากาศ

ประเทศตองงามีสภาพภูมิอากาศแบบป่าฝนเขตร้อน (Köppen climate classification: Af) โดยมีช่วงอากาศอบอุ่นอย่างชัดเจนระหว่างเดือนธันวาคมถึงเมษายน ซึ่งอุณหภูมิอาจสูงเกิน 32 °C และช่วงอากาศเย็นกว่าระหว่างเดือนพฤษภาคมถึงพฤศจิกายน ซึ่งอุณหภูมิไม่ค่อยสูงเกิน 27 °C อุณหภูมิและปริมาณน้ำฝนมีความแตกต่างกันไปในแต่ละพื้นที่ ตั้งแต่ 23 °C และปริมาณน้ำฝน 1.70 K mm บนเกาะโตงาตาปูทางตอนใต้ ไปจนถึง 27 °C และปริมาณน้ำฝน 2.97 K mm บนหมู่เกาะทางตอนเหนือซึ่งอยู่ใกล้เส้นศูนย์สูตรมากกว่า

ช่วงที่มีฝนตกชุกที่สุดโดยเฉลี่ยคือประมาณเดือนมีนาคม โดยมีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย 263 mm ความชื้นสัมพัทธ์เฉลี่ยต่อวันอยู่ที่ร้อยละ 80 อุณหภูมิสูงสุดที่เคยบันทึกได้ในตองงาคือ 35 °C เมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1979 ที่วาวาอู ส่วนอุณหภูมิต่ำสุดที่เคยบันทึกได้คือ 8.7 °C เมื่อวันที่ 8 กันยายน ค.ศ. 1994 ที่ฟูอาอะโมตู อุณหภูมิตั้งแต่ 15 °C หรือต่ำกว่านั้นมักจะเกิดขึ้นในช่วงฤดูแล้ง และพบได้บ่อยในตองงาตอนใต้มากกว่าหมู่เกาะทางตอนเหนือ ฤดูพายุไซโคลนเขตร้อนโดยทั่วไปเริ่มตั้งแต่วันที่ 1 พฤศจิกายน ถึง 30 เมษายน แม้ว่าพายุไซโคลนเขตร้อนสามารถก่อตัวและส่งผลกระทบต่อตองงานอกฤดูกาลได้เช่นกัน ตามรายงาน WorldRiskReport ปี 2021 ตองงาจัดอยู่ในอันดับที่สามของประเทศที่มีความเสี่ยงต่อภัยพิบัติสูงที่สุดในโลก ซึ่งส่วนใหญ่เป็นผลมาจากการที่ประเทศต้องเผชิญกับภัยธรรมชาติหลายรูปแบบ

4.3. ระบบนิเวศ

ตองงาเป็นที่ตั้งของเขตภูมิภาคทางบกของป่าชื้นเขตร้อนตองงา (Tongan tropical moist forests terrestrial ecoregion) โดยทั่วไป หมู่เกาะตองงาปกคลุมไปด้วยป่าฝนเขตร้อนที่ลุ่มต่ำ อย่างไรก็ตาม ป่าไม้จำนวนมากถูกถางเพื่อใช้ในการเกษตรในอดีต ทำให้พื้นที่ส่วนใหญ่ของตองงาในปัจจุบันถูกปกคลุมด้วยพืชพรรณทุติยภูมิ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นป่าละเมาะและทุ่งหญ้าที่ประกอบด้วยผกากรอง ข้าวฟ่าง และข้าวเดือย ส่วนในบริเวณชายฝั่งและปากปล่องภูเขาไฟจะพบพืชล้มลุกเป็นหลัก ประเทศตองงาเป็นประเทศแรกในภูมิภาคแปซิฟิกใต้ที่มีการประกาศพื้นที่คุ้มครอง ปัจจุบันมีอุทยานแห่งชาติ 2 แห่ง (ที่เออัวและวาวาอู) และเขตอนุรักษ์อีก 6 แห่ง

จากการสำรวจ พบพืชมีท่อลำเลียงในตองงา 770 ชนิด รวมถึงเฟิร์น 70 ชนิด (3 ชนิดเป็นพืชเฉพาะถิ่น) พืชเมล็ดเปลือย 3 ชนิด (เช่น Podocarpus pallidus ซึ่งเป็นพืชเฉพาะถิ่น) และพืชดอก 698 ชนิด (9 ชนิดเป็นพืชเฉพาะถิ่น) ความหลากหลายของชนิดพันธุ์พืชแตกต่างกันไปในแต่ละเกาะ เช่น เกาะโตงาตาปูมีพืชประมาณ 340 ชนิด ในขณะที่เกาะวาวาอูมีเพียง 107 ชนิด

สำหรับสัตว์ป่าในตองงานั้นมีความหลากหลายน้อยกว่าพืชพรรณ และหลายชนิดเป็นสัตว์ที่ถูกนำเข้ามา สัตว์เลื้อยคลานพบ 12 ชนิด (1 ชนิดเป็นสัตว์เฉพาะถิ่น) และค้างคาว 2 ชนิด ซึ่งเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมเพียงชนิดเดียวที่เป็นสัตว์พื้นเมืองของตองงา ตามตำนานของชาวตองงา ค้างคาวผลไม้ (flying fox bats, สกุล Pteropus) ถือเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์และเป็นสมบัติของสถาบันกษัตริย์ จึงได้รับการคุ้มครองและไม่สามารถทำร้ายหรือล่าได้ ส่งผลให้ค้างคาวผลไม้เจริญเติบโตได้ดีในหลายเกาะของตองงา ชีวิตสัตว์ป่าของตองงาประกอบด้วยนกทั้งหมด 73 ชนิด โดยมี 2 ชนิดเป็นนกเฉพาะถิ่น ได้แก่ นกหวีดตองงา (Tongan whistler) และนกมาเลาตองงา (Tongan megapode) มี 5 ชนิดที่มนุษย์นำเข้ามา และ 8 ชนิดเป็นนกหายากหรือพลัดหลงมา นอกจากนี้ยังมี 7 ชนิดที่ถูกคุกคามในระดับโลก การเข้ามาตั้งถิ่นฐานของมนุษย์ส่งผลให้นกอย่างน้อย 23 ชนิดสูญพันธุ์ไปจากเกาะโตงาตาปูและวาวาอู

ในทะเลรอบ ๆ ตองงาพบเต่าทะเล ปลาหลากหลายชนิด และหอย แนวปะการังมีความสำคัญต่อระบบนิเวศทางทะเลของตองงาอย่างยิ่ง อย่างไรก็ตาม ความพยายามในการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในตองงากำลังเผชิญกับความท้าทายจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เช่น ระดับน้ำทะเลที่สูงขึ้น และการพัฒนาที่ไม่ยั่งยืน ซึ่งส่งผลกระทบต่อความหลากหลายทางชีวภาพทั้งบนบกและในทะเล

5.1. โครงสร้างรัฐบาลและรัฐธรรมนูญ

ประเทศตองงาปกครองภายใต้รัฐธรรมนูญตองงาฉบับปี ค.ศ. 1875 ซึ่งมีการแก้ไขเพิ่มเติมหลายครั้ง โดยครั้งสำคัญล่าสุดคือในปี ค.ศ. 2010 ที่นำไปสู่การปฏิรูปการเมืองครั้งสำคัญ รัฐธรรมนูญกำหนดให้พระมหากษัตริย์เป็นประมุขแห่งรัฐและเป็นผู้บัญชาการทหารสูงสุด พระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์ส่วนใหญ่เป็นไปในทางพิธีการและตามคำแนะนำของฝ่ายบริหารและนิติบัญญัติ

• พระมหากษัตริย์: เป็นประมุขแห่งรัฐ พระมหากษัตริย์องค์ปัจจุบันคือ สมเด็จพระราชาธิบดีตูโปอูที่ 6 พระองค์ทรงแต่งตั้งนายกรัฐมนตรีตามการเสนอชื่อของรัฐสภา และทรงแต่งตั้งคณะรัฐมนตรีตามคำแนะนำของนายกรัฐมนตรี นอกจากนี้ยังมีพระราชอำนาจในการเรียกประชุมรัฐสภา ยุบสภา และพระราชทานอภัยโทษ
• ฝ่ายนิติบัญญัติ: สภานิติบัญญัติตองงา (Fale Alea_{ฟาเล อาเลอา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) เป็นระบบสภาเดียว ประกอบด้วยสมาชิก 26 คน โดย 17 คนมาจากการเลือกตั้งโดยตรงของประชาชน และอีก 9 คนมาจากการเลือกตั้งกันเองในหมู่ขุนนาง สมาชิกสภามีวาระการดำรงตำแหน่ง 4 ปี สภามีอำนาจในการออกกฎหมาย อนุมัติงบประมาณ และตรวจสอบการทำงานของฝ่ายบริหาร
• ฝ่ายบริหาร: นายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้าฝ่ายบริหารและหัวหน้ารัฐบาล ได้รับการแต่งตั้งจากพระมหากษัตริย์หลังจากได้รับการสนับสนุนจากเสียงข้างมากในรัฐสภา นายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรี (ซึ่งแต่งตั้งจากสมาชิกรัฐสภาเป็นส่วนใหญ่) รับผิดชอบในการบริหารราชการแผ่นดิน
• ฝ่ายตุลาการ: เป็นอิสระจากฝ่ายอื่น ประกอบด้วยศาลอุทธรณ์ ศาลสูงสุด ศาลที่ดิน และศาลแขวง ผู้พิพากษาได้รับการแต่งตั้งโดยพระมหากษัตริย์ตามคำแนะนำของคณะองคมนตรี

ตองงาจัดให้พลเมืองได้รับการศึกษาขั้นพื้นฐานฟรีและภาคบังคับ มีการศึกษาระดับมัธยมศึกษาโดยเสียค่าธรรมเนียมเพียงเล็กน้อย และมีทุนการศึกษาที่ได้รับการสนับสนุนจากต่างประเทศสำหรับการศึกษาระดับหลังมัธยมศึกษา

5.2. แนวโน้มทางการเมืองและการพัฒนาประชาธิปไตย

ขบวนการเรียกร้องประชาธิปไตยในตองงาเริ่มมีบทบาทสำคัญตั้งแต่ปลายคริสต์ศตวรรษที่ 20 โดยมีเป้าหมายหลักเพื่อส่งเสริมการปฏิรูปการเมือง เพิ่มสัดส่วนผู้แทนจากภาคประชาชนในรัฐสภา และเพิ่มความโปร่งใสและความรับผิดชอบในการบริหารราชการแผ่นดิน การล้มล้างสถาบันกษัตริย์ไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของข้อเรียกร้อง และสถาบันกษัตริย์ยังคงได้รับการสนับสนุนจากประชาชนโดยทั่วไป แม้ว่าจะมีการเรียกร้องให้มีการปฏิรูปก็ตาม

สมเด็จพระราชาธิบดีเตาฟาอาเฮา ตูโปอูที่ 4 (ครองราชย์ ค.ศ. 1965-ค.ศ. 2006) และรัฐบาลของพระองค์ได้ดำเนินนโยบายที่ก่อให้เกิดปัญหาทางเศรษฐกิจบางประการ และถูกกล่าวหาจากนักเคลื่อนไหวเพื่อประชาธิปไตย รวมถึงอดีตนายกรัฐมนตรี อากีลีซี โปฮีวา ว่าสิ้นเปลืองงบประมาณหลายล้านดอลลาร์ไปกับการลงทุนที่ไม่รอบคอบ ปัญหาเหล่านี้ส่วนใหญ่เกิดจากความพยายามที่จะเพิ่มรายได้ของประเทศผ่านโครงการต่าง ๆ เช่น การพิจารณาให้ตองงาเป็นสถานที่กำจัดกากนิวเคลียร์ (แนวคิดที่เสนอในช่วงกลางทศวรรษ 1990 โดยมกุฎราชกุมารในขณะนั้น) และการขายหนังสือเดินทางคุ้มครองบุคคลของตองงา (ซึ่งในที่สุดทำให้ตองงาต้องให้สัญชาติแก่ผู้ซื้อ ก่อให้เกิดความกังวลเรื่องชาติพันธุ์ภายในประเทศ)

โครงการอื่น ๆ ยังรวมถึงการจดทะเบียนเรือต่างชาติ (ซึ่งพบว่ามีส่วนร่วมในกิจกรรมที่ผิดกฎหมาย รวมถึงการขนส่งให้อัลกออิดะฮ์) การอ้างสิทธิ์ในช่องสัญญาณดาวเทียมวงโคจรพ้องคาบโลก (ซึ่งรายได้ดูเหมือนจะตกเป็นของเจ้าฟ้าหญิงพระองค์หนึ่ง ไม่ใช่ของรัฐ) การเช่าเครื่องบินโบอิง 757 ที่ใช้งานไม่ได้เป็นระยะเวลานาน ซึ่งจอดทิ้งไว้ที่สนามบินออกแลนด์ นำไปสู่การล่มสลายของสายการบินรอยัลตองงาแอร์ไลน์ และการอนุมัติให้ตั้งโรงงานส่งออกบุหรี่ไปยังจีน (สวนทางกับคำแนะนำของเจ้าหน้าที่สาธารณสุขตองงาและนโยบายส่งเสริมสุขภาพที่ดำเนินมานานหลายทศวรรษ)

กษัตริย์ยังทรงตกเป็นเหยื่อของนักเก็งกำไรที่ให้คำมั่นสัญญาเกินจริง และสูญเสียเงินไปตามรายงานถึง 26.00 M USD ให้กับเจสซี บ็อกโดนอฟฟ์ ที่ปรึกษาทางการเงินซึ่งเรียกตนเองว่า "ตัวตลกราชสำนัก" ของกษัตริย์ ตำรวจได้จำคุกผู้นำฝ่ายประชาธิปไตย และรัฐบาลได้ยึดหนังสือพิมพ์ The Tongan Times (พิมพ์ในนิวซีแลนด์และจำหน่ายในตองงา) หลายครั้ง เนื่องจากบรรณาธิการวิพากษ์วิจารณ์ความผิดพลาดของกษัตริย์อย่างเปิดเผย

การปฏิรูปการเมืองครั้งสำคัญเกิดขึ้นในปี ค.ศ. 2010 หลังจากการจลาจลในกรุงนูกูอาโลฟาปี ค.ศ. 2006 ซึ่งนำไปสู่การเลือกตั้งที่ผู้แทนส่วนใหญ่มาจากประชาชนเป็นครั้งแรก รัฐธรรมนูญได้รับการแก้ไขเพื่อลดอำนาจของพระมหากษัตริย์และเพิ่มบทบาทของรัฐสภา อย่างไรก็ตาม การพัฒนาประชาธิปไตยยังคงเผชิญกับความท้าทาย รวมถึงการสร้างความสมดุลระหว่างวัฒนธรรมประเพณีกับหลักการประชาธิปไตยสมัยใหม่ และการจัดการกับปัญหาการทุจริตคอร์รัปชัน

พรรคการเมืองหลัก ๆ ในตองกา ได้แก่ พรรคประชาธิปไตยแห่งหมู่เกาะมิตรภาพ (Democratic Party of the Friendly Islands) ซึ่งเป็นพรรคที่สนับสนุนการปฏิรูปประชาธิปไตย การส่งเสริมสิทธิมนุษยชน ความเสมอภาค และการมีส่วนร่วมของภาคประชาชนยังคงเป็นประเด็นสำคัญในวาระทางการเมืองของตองงา แม้ว่าการรักร่วมเพศชายยังคงผิดกฎหมายในตองงา แต่กฎหมายดังกล่าวก็ไม่ได้ถูกบังคับใช้อย่างจริงจัง

5.3. เขตการปกครอง

ประเทศตองงาแบ่งออกเป็น 5 เขตการปกครองหลัก (administrative divisions) ได้แก่:

• เออัว (ʻEua_{เออัว}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})
• ฮาอะไป (Haʻapai_{ฮาอะไป}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})
• นีอูอาส (Niuas_{นีอูอาส}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})
• โตงาตาปู (Tongatapu_{โตงาตาปู}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})
• วาวาอู (Vavaʻu_{วาวาอู}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})

แต่ละเขตการปกครองเหล่านี้ยังแบ่งย่อยออกเป็นเขต (districts) และหมู่บ้าน (villages) ในปี ค.ศ. 2013 ตองงามีเขตการปกครองระดับเขต 23 แห่ง และหมู่บ้าน 167 แห่ง เขตการปกครองฮาอะไปและวาวาอูมีผู้ว่าการเขต (Governor) เป็นผู้บริหารสูงสุดในระดับเขต ซึ่งได้รับการแต่งตั้งโดยพระมหากษัตริย์ตามคำแนะนำของนายกรัฐมนตรี ส่วนเขตการปกครองอื่น ๆ และในระดับเขตย่อย จะมีเจ้าพนักงานประจำเขต (District Officer) และเจ้าพนักงานประจำหมู่บ้าน (Town Officer) ซึ่งมาจากการเลือกตั้งของประชาชนในท้องถิ่น มีวาระการดำรงตำแหน่งคราวละ 3 ปี เป็นผู้ดูแลการบริหารจัดการและรายงานต่อรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยหรือผู้ว่าการเขต (ในกรณีของฮาอะไปและวาวาอู)

5.4. การทหาร

กองกำลังป้องกันตองงา (His Majesty's Armed Forces (HMAF)_{ฮิสมาเจสตีส์อาร์มฟอร์ซซิส (เอชเอ็มเอเอฟ)}^{ภาษาอังกฤษ}) เดิมชื่อ กองกำลังป้องกันตนเองตองงา (Tonga Defence Services - TDS_{ตองกาดีเฟนซ์เซอร์วิสเซส (ทีดีเอส)}^{ภาษาอังกฤษ}) เป็นกองทัพของประเทศตองงา ประกอบด้วย 2 เหล่าทัพหลัก คือ กองทัพบก (รวมถึงหน่วยทหารรักษาพระองค์) และกองทัพเรือ (ซึ่งรวมถึงหน่วยบินนาวี) โดยมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นผู้บัญชาการทหารสูงสุด กำลังพลประจำการมีประมาณ 500 นาย โดยไม่มีการเกณฑ์ทหาร ผู้สมัครเข้ารับราชการทหารต้องมีอายุ 16 ปีขึ้นไปและได้รับความยินยอมจากผู้ปกครอง งบประมาณกลาโหมคิดเป็นประมาณร้อยละ 0.9 ของจีดีพี (ประมาณการปี ค.ศ. 2006) หรือร้อยละ 4.5 ของงบประมาณแผ่นดิน

ภารกิจหลักของกองกำลังป้องกันตองงาคือการปกป้องอธิปไตยของประเทศ การให้ความช่วยเหลือหน่วยงานพลเรือนในกิจการต่าง ๆ เช่น การบรรเทาสาธารณภัย การค้นหาและกู้ภัยทางทะเล และการสนองพระบรมราชโองการของพระมหากษัตริย์เป็นครั้งคราว ตองงามีความร่วมมือทางการทหารกับหลายประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา จีน สหราชอาณาจักร อินเดีย และนิวซีแลนด์ โดยเน้นความร่วมมือด้านการฝึกกำลังพลและพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานของกองทัพ

กองกำลังป้องกันตองงาได้มีส่วนร่วมในปฏิบัติการรักษาสันติภาพระหว่างประเทศหลายครั้ง ที่สำคัญได้แก่:

• สงครามโลกครั้งที่หนึ่ง: ทหารตองงาบางส่วนเข้าร่วมรบในฐานะส่วนหนึ่งของกองกำลังนิวซีแลนด์
• สงครามโลกครั้งที่สอง: ให้การสนับสนุนฝ่ายสัมพันธมิตร และอนุญาตให้สหรัฐฯ ตั้งฐานทัพในประเทศ
• การรักษาสันติภาพในบูเกนวิลล์ (ประเทศปาปัวนิวกินี)
• การรักษาสันติภาพในหมู่เกาะโซโลมอน (RAMSI)
• สงครามอิรัก: เข้าร่วมกองกำลังผสมนานาชาติ (Coalition of the Willing) โดยส่งทหารไปประจำการมากกว่า 40 นาย ในช่วงปี ค.ศ. 2004 และอีกสองชุดในปี ค.ศ. 2007 และ ค.ศ. 2008
• สงครามอัฟกานิสถาน: ส่งกำลังพลประมาณ 200 นาย เข้าร่วมกับกองกำลังสนับสนุนความมั่นคงระหว่างประเทศ (ISAF) ของสหราชอาณาจักร ระหว่างปี ค.ศ. 2010-2014

การส่งกำลังพลไปปฏิบัติภารกิจในต่างแดนเหล่านี้ แม้จะสร้างเสริมประสบการณ์และชื่อเสียงให้กับกองทัพตองงา แต่ก็อาจส่งผลกระทบทางสังคมต่อครอบครัวของทหารและชุมชน ซึ่งเป็นประเด็นที่ควรพิจารณาในแง่ของการพัฒนาที่ยั่งยืนและสวัสดิการของกำลังพล

7.1. อุตสาหกรรมหลัก

ภาคเศรษฐกิจที่สำคัญของตองงาประกอบด้วยเกษตรกรรม การประมง และการท่องเที่ยว

• เกษตรกรรม: เป็นภาคส่วนที่สร้างงาน สร้างรายได้เงินตราต่างประเทศ และเป็นแหล่งอาหารหลักของประเทศ ชาวตองงาในชนบทพึ่งพาทั้งการทำไร่ขนาดใหญ่และการเกษตรเพื่อยังชีพ พืชเศรษฐกิจที่สำคัญได้แก่ กล้วย มะพร้าว (ซึ่งเคยเป็นอุตสาหกรรมหลักในการผลิตมะพร้าวแห้งและเนื้อในมะพร้าวแห้ง แต่ได้ซบเซาลงเนื่องจากราคาในตลาดโลกตกต่ำและการขาดการปลูกทดแทน) เมล็ดกาแฟ ฝักวานิลลา และพืชหัว เช่น มันสำปะหลัง มันเทศ และเผือก (ซึ่งในปี ค.ศ. 2001 คิดเป็นสองในสามของพื้นที่เกษตรกรรมทั้งหมด) สควอชเป็นพืชส่งออกที่สำคัญไปยังประเทศญี่ปุ่น (เริ่มตั้งแต่ปี ค.ศ. 1987) และต่อมายังส่งออกไปยังเกาหลีใต้ จีน และนิวซีแลนด์ อย่างไรก็ตาม ความผันผวนของราคาและความเสี่ยงทางการเงินทำให้เกษตรกรมีความระมัดระวังในการพึ่งพาตลาดญี่ปุ่น คาวาเป็นอีกหนึ่งพืชส่งออกที่สำคัญ ปศุสัตว์หลักได้แก่ สุกรและสัตว์ปีก ม้ายังคงใช้สำหรับลากจูงในไร่นา การเลี้ยงวัวเพิ่มมากขึ้น ทำให้การนำเข้าเนื้อวัวลดลง ปัญหาสำคัญในภาคเกษตรกรรมคือระบบการถือครองที่ดินแบบศักดินาในอดีตที่ไม่เอื้อให้เกษตรกรลงทุนในพืชยืนต้นระยะยาวบนที่ดินที่ตนไม่ได้เป็นเจ้าของ
• การประมง: ตองงามีเขตเศรษฐกิจจำเพาะกว้างใหญ่ถึง 700.00 K km² รัฐบาลอนุญาตให้กองเรือต่างชาติที่ได้รับใบอนุญาตเข้ามาทำประมงได้ โดยส่วนใหญ่นิยมจับปลาทูน่า อย่างไรก็ตาม ปริมาณการจับปลาลดลงจากอดีตเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและอิทธิพลของเอลนีโญและลานีญา การจับกุ้งมังกรเพื่อการค้าเคยเฟื่องฟู แต่ปัจจุบันปริมาณลดลง การจับหอยสองฝาเพื่อบริโภคในครัวเรือนและขายเป็นของที่ระลึกยังมีอยู่ ปัจจุบันรัฐบาลส่งเสริมการเลี้ยงหอยนางรมเพื่อผลิตไข่มุก โดยเริ่มมีการนำพันธุ์หอยจากญี่ปุ่นมาเลี้ยงตั้งแต่คริสต์ทศวรรษ 1970
• การท่องเที่ยว: เป็นอุตสาหกรรมที่ค่อนข้างยังไม่ได้รับการพัฒนามากนัก แต่รัฐบาลตระหนักดีว่าการท่องเที่ยวสามารถมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาเศรษฐกิจ และกำลังพยายามเพิ่มรายได้จากแหล่งนี้ เรือสำราญมักจะแวะจอดที่วาวาอู ซึ่งมีชื่อเสียงด้านการชมวาฬ การตกปลา การเล่นกระดานโต้คลื่น ชายหาด และกำลังกลายเป็นผู้เล่นสำคัญในตลาดการท่องเที่ยวแปซิฟิกใต้มากขึ้นเรื่อย ๆ แสตมป์ของตองงา ซึ่งมีดีไซน์ที่มีสีสันและมักจะไม่ธรรมดา (รวมถึงแสตมป์รูปหัวใจและรูปกล้วย) เป็นที่นิยมของนักสะสมแสตมป์

การจ้างงานในอุตสาหกรรมเหล่านี้มีความสำคัญต่อเศรษฐกิจท้องถิ่น แต่ก็มีความท้าทายในด้านการกระจายผลประโยชน์สู่ชุมชนอย่างทั่วถึง รวมถึงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและประเด็นด้านสิทธิแรงงาน ซึ่งเป็นสิ่งที่ต้องได้รับการพิจารณาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนและเป็นธรรม

7.2. การค้าและการส่งเงินกลับประเทศ

สินค้าส่งออกหลักของตองงาประกอบด้วยผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรและประมง เช่น สควอช ปลาทะเลสดและแช่แข็ง ฝักวานิลลา และพืชหัวต่าง ๆ ประเทศคู่ค้าส่งออกที่สำคัญ ได้แก่ สหรัฐอเมริกา นิวซีแลนด์ ออสเตรเลีย เกาหลีใต้ และญี่ปุ่น

สินค้านำเข้าหลักของตองงา ได้แก่ อาหาร เชื้อเพลิง เครื่องจักรกล และเคมีภัณฑ์ ประเทศคู่ค้านำเข้าที่สำคัญคือ ฟีจี นิวซีแลนด์ จีน และสหรัฐอเมริกา ตองกาประสบปัญหาการขาดดุลการค้าอย่างต่อเนื่อง

เงินที่ชาวตองงาซึ่งอาศัยและทำงานในต่างแดน (ส่วนใหญ่อยู่ในออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ และสหรัฐอเมริกา) ส่งกลับมาให้ครอบครัวในประเทศ มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งต่อเศรษฐกิจโดยรวมของตองงา เงินเหล่านี้ช่วยสนับสนุนการบริโภคภาคเอกชน ลดความยากจน และเป็นแหล่งเงินตราต่างประเทศที่สำคัญ อย่างไรก็ตาม ปริมาณเงินส่งกลับมีความผันผวนและอาจได้รับผลกระทบจากภาวะเศรษฐกิจในประเทศที่ชาวตองงาไปทำงานอยู่

7.3. พลังงาน

แหล่งพลังงานหลักของตองงาส่วนใหญ่มาจากการนำเข้าน้ำมันดีเซล ซึ่งใช้ในการผลิตกระแสไฟฟ้าและการขนส่ง การพึ่งพาน้ำมันนำเข้าทำให้ตองงาเผชิญกับความผันผวนของราคาพลังงานในตลาดโลกและส่งผลกระทบต่อความมั่นคงทางพลังงานของประเทศ ปริมาณการใช้พลังงานในตองงาคาดว่าจะสูงถึงประมาณ 66 จิกะวัตต์-ชั่วโมง ภายในปี ค.ศ. 2020

สถานการณ์การผลิตและจ่ายกระแสไฟฟ้ายังคงกระจุกตัวอยู่บนเกาะหลัก ๆ โครงข่ายไฟฟ้ายังไม่ครอบคลุมทุกพื้นที่ โดยเฉพาะในเกาะที่ห่างไกล เพื่อลดการพึ่งพาเชื้อเพลิงฟอสซิลและผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม รัฐบาลตองงาได้พยายามส่งเสริมการพัฒนาพลังงานหมุนเวียน โดยเฉพาะพลังงานแสงอาทิตย์และพลังงานลม ตองงาตั้งเป้าหมายที่จะผลิตพลังงานหมุนเวียนให้ได้ร้อยละ 50 ของการผลิตพลังงานทั้งหมดภายในปี ค.ศ. 2020 และบรรลุเป้าหมายการผลิตพลังงานหมุนเวียนได้ร้อยละ 10 ภายในปี ค.ศ. 2018 ในปี ค.ศ. 2019 ตองงาได้ประกาศก่อสร้างฟาร์มพลังงานแสงอาทิตย์ขนาด 6 เมกะวัตต์บนเกาะโตงาตาปู ซึ่งเมื่อแล้วเสร็จจะเป็นฟาร์มพลังงานแสงอาทิตย์ที่ใหญ่เป็นอันดับสองในภูมิภาคแปซิฟิก

รัฐบาลตองงาได้ร่วมมือกับองค์การพลังงานทดแทนระหว่างประเทศ (IRENA) ในการวางแผนยุทธศาสตร์ด้านพลังงานหมุนเวียนสำหรับเกาะหลักและเกาะรอบนอก โดยมุ่งเน้นไปที่ระบบพลังงานแสงอาทิตย์ตามบ้านเรือน (solar home systems) ซึ่งจะเปลี่ยนครัวเรือนแต่ละหลังให้เป็นโรงไฟฟ้าขนาดเล็ก นอกจากนี้ ยังมีการจัดตั้งศูนย์พลังงานหมุนเวียนและประสิทธิภาพพลังงานแปซิฟิก (Pacific Centre for Renewable Energy and Energy Efficiency - PCREEE) ขึ้นในตองงาเมื่อปี ค.ศ. 2016 เพื่อให้คำปรึกษาแก่ภาคเอกชนในเรื่องนโยบายที่เกี่ยวข้อง พัฒนาศักยภาพ และส่งเสริมการลงทุนทางธุรกิจในภาคพลังงานหมุนเวียน

เป้าหมายด้านความยั่งยืนทางพลังงานและการลดผลกระทบต่อชุมชนท้องถิ่นเป็นประเด็นสำคัญในการพัฒนานโยบายพลังงานของตองงา การเปลี่ยนผ่านไปสู่พลังงานหมุนเวียนไม่เพียงแต่จะช่วยลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกและสร้างความมั่นคงทางพลังงาน แต่ยังสามารถสร้างงานและโอกาสทางเศรษฐกิจใหม่ ๆ ให้กับชุมชนท้องถิ่นได้อีกด้วย

8.1. ประชากร

จากข้อมูลการสำรวจสำมะโนประชากรปี ค.ศ. 2021 ประเทศตองงามีประชากรทั้งสิ้น 100,209 คน โดยประมาณร้อยละ 70 ของประชากรอาศัยอยู่บนเกาะหลักคือเกาะโตงาตาปู ซึ่งเป็นที่ตั้งของเมืองหลวงนูกูอาโลฟา อันเป็นศูนย์กลางเมืองและพาณิชยกรรมเพียงแห่งเดียวของประเทศ แม้ว่าจะมีชาวตองงาจำนวนมากขึ้นที่ย้ายเข้ามาอาศัยในเขตเมือง ซึ่งรูปแบบวัฒนธรรมและการใช้ชีวิตแบบยุโรปและแบบพื้นเมืองได้ผสมผสานกัน แต่ชีวิตในหมู่บ้านและความผูกพันทางเครือญาติยังคงมีอิทธิพลอย่างมากทั่วประเทศ

องค์ประกอบทางชาติพันธุ์ของตองงาส่วนใหญ่เป็นชาวพอลินีเชีย (มากกว่าร้อยละ 98) โดยมีส่วนผสมของชาวเมลานีเซียอยู่บ้าง ส่วนที่เหลืออีกประมาณร้อยละ 1.5 เป็นชาวตองงาเลือดผสม และที่เหลือเป็นชาวยุโรป (ส่วนใหญ่เป็นชาวอังกฤษ) ชาวยุโรปเลือดผสม และชาวเกาะแปซิฟิกอื่น ๆ ในปี ค.ศ. 2001 มีชาวจีนอาศัยอยู่ในตองงาประมาณ 3,000 ถึง 4,000 คน คิดเป็นร้อยละ 3 ถึง 4 ของประชากรตองงาทั้งหมด อย่างไรก็ตาม เหตุการณ์จลาจลในปี ค.ศ. 2006 ซึ่งมุ่งเป้าไปที่ธุรกิจของชาวจีนเป็นหลัก ทำให้ชาวจีนหลายร้อยคนอพยพออกไป เหลืออยู่เพียงประมาณ 300 คน

ความหนาแน่นของประชากรโดยเฉลี่ยอยู่ที่ประมาณ 134 คนต่อตารางกิโลเมตร การกระจายตัวของประชากรไม่สม่ำเสมอ โดยกระจุกตัวอยู่บนเกาะโตงาตาปูเป็นหลัก สถานการณ์ความเป็นเมืองยังคงอยู่ในระดับต่ำ มีชาวตองงาจำนวนมากที่อพยพไปอาศัยและทำงานในต่างประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในนิวซีแลนด์ ออสเตรเลีย และสหรัฐอเมริกา ทำให้เกิดชุมชนชาวตองงาพลัดถิ่น (diaspora) ขนาดใหญ่ ซึ่งมีจำนวนประชากรมากกว่าสองเท่าของประชากรที่อาศัยอยู่ในประเทศ การย้ายถิ่นนี้ส่งผลกระทบทางสังคมหลายประการ รวมถึงการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างครอบครัว การพึ่งพาเงินส่งกลับจากต่างประเทศ และความท้าทายในการรักษาวัฒนธรรมและเอกลักษณ์ของชาติในหมู่คนรุ่นใหม่ที่เติบโตในต่างแดน

8.2. ภาษา

ภาษาตองงา (lea fakatonga_{เลอาฟากาโตงา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) เป็นภาษาราชการและภาษาประจำชาติของประเทศตองงา ควบคู่ไปกับภาษาอังกฤษ ภาษาตองงาเป็นภาษาพอลินีเชียอยู่ในสาขาทองิก (Tongic branch) ซึ่งมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับภาษานีวเว (Niuean) และภาษานีอูอาโฟโออู (Niuafoʻouan) นอกจากนี้ ภาษาตองงายังมีความเชื่อมโยงที่ห่างออกไปกับภาษาพอลินีเชียอื่น ๆ เช่น ภาษาฮาวาย ภาษาซามัว ภาษามาวรี และภาษาตาฮีตี เป็นต้น

ภาษาตองงามีลักษณะทางภาษาศาสตร์ที่น่าสนใจ รวมถึงระบบเสียง สัทวิทยา และไวยากรณ์ที่เป็นเอกลักษณ์ มีการใช้เครื่องหมายกำกับเสียง (diacritics) เช่น ฟากาอัว (fakaʻua_{ฟากาอูอา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}, เครื่องหมายคล้ายลูกน้ำกลับหัว ʻ) เพื่อแสดงเสียงกัก เส้นเสียง (glottal stop) และโทโลอา (toloi_{โตโลอิ}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}, เครื่องหมายขีดบนสระ) เพื่อแสดงสระเสียงยาว ภาษาตองงามีสำเนียงถิ่นที่แตกต่างกันเล็กน้อยระหว่างหมู่เกาะทางตอนเหนือและตอนใต้ของประเทศ

ภาษาอังกฤษมีการใช้อย่างแพร่หลายในตองงา โดยเฉพาะในด้านการศึกษา การบริหารราชการ และการติดต่อสื่อสารกับชาวต่างชาติ เอกสารราชการส่วนใหญ่ตีพิมพ์เป็นทั้งภาษาตองงาและภาษาอังกฤษ ประชากรตองงาส่วนใหญ่สามารถสื่อสารได้ทั้งสองภาษา ไม่มีรายงานการใช้ภาษาชนกลุ่มน้อยอื่น ๆ อย่างมีนัยสำคัญในตองงา

8.3. ศาสนา

ประเทศตองงาไม่มีศาสนาประจำชาติอย่างเป็นทางการ รัฐธรรมนูญตองงา (ฉบับแก้ไขปี ค.ศ. 1998) รับรองเสรีภาพในการนับถือศาสนา อย่างไรก็ตาม ศาสนาคริสต์มีอิทธิพลอย่างสูงต่อชีวิตประจำวันของชาวตองงา กิจกรรมการค้าและความบันเทิงทั้งหมดจะหยุดลงในวันอาทิตย์ ตั้งแต่เที่ยงคืนวันเสาร์จนถึงเที่ยงคืนวันอาทิตย์ โดยรัฐธรรมนูญประกาศให้วันสะบาโต (วันอาทิตย์) เป็นวันศักดิ์สิทธิ์ตลอดไป

ในปี ค.ศ. 1928 สมเด็จพระราชินีนาถซาโลเต ตูโปอูที่ 3 ซึ่งทรงเป็นสมาชิกของคริสตจักรฟรีเวสเลยันแห่งตองงา (Free Wesleyan Church of Tonga) ได้สถาปนาคริสตจักรดังกล่าวให้มีสถานะคล้ายศาสนาประจำรัฐของตองงา หัวหน้าบาทหลวงของคริสตจักรฟรีเวสเลยันทำหน้าที่เป็นผู้แทนของประชาชนชาวตองงาและของคริสตจักรในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของกษัตริย์หรือราชินีแห่งตองงา โดยเป็นผู้เจิมและสวมมงกุฎให้แก่ประมุข จากการคัดค้านการสถาปนาคริสตจักรฟรีเวสเลยันเป็นศาสนาประจำรัฐ คริสตจักรแห่งตองงา (Church of Tonga) จึงได้แยกตัวออกจากคริสตจักรฟรีเวสเลยันในปี ค.ศ. 1928

จากข้อมูลสำมะโนประชากรปี ค.ศ. 2011 พบว่าประชากรร้อยละ 90 นับถือศาสนาคริสต์นิกายหรือคณะต่าง ๆ โดย 4 นิกายหลักในราชอาณาจักร ได้แก่:

• คริสตจักรฟรีเวสเลยันแห่งตองงา (Free Wesleyan Church of Tonga): ร้อยละ 36 (36,592 คน)
• ศาสนจักรของพระเยซูคริสต์แห่งวิสุทธิชนยุคสุดท้าย (The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints หรือ มอร์มอน): ร้อยละ 18 (18,554 คน) มิชชันนารีมอร์มอนเดินทางมายังตองงาครั้งแรกในปี ค.ศ. 1891 เพื่อเข้าเฝ้าพระเจ้าจอร์จ ตูโปอูที่ 1 และได้รับอนุญาตให้เผยแผ่ศาสนา
• นิกายโรมันคาทอลิก: ร้อยละ 15 (15,441 คน)
• คริสตจักรเสรีแห่งตองงา (Free Church of Tonga): ร้อยละ 12 (11,863 คน)

ศาสนาอิสลามเป็นศาสนาของชนกลุ่มน้อยในประเทศ ชาวมุสลิมในตองงาส่วนใหญ่นับถือนิกายซุนนี มีมัสยิดอัล-คาเดอยะห์ (Al-Khadeejah Mosque) เป็นมัสยิดที่สำคัญในตองงา

8.4. การศึกษา

ระบบการศึกษาแบบสมัยใหม่ในตองงาเริ่มต้นขึ้นในปี ค.ศ. 1826 โดยคณะมิชชันนารีเวสเลยัน ตามมาด้วยคณะมิชชันนารีจากนิกายโรมันคาทอลิกและโปรเตสแตนต์อื่น ๆ ซึ่งได้เข้ามามีบทบาทสำคัญในการจัดการศึกษา โดยมีการผสมผสานหลักคำสอนของศาสนาคริสต์เข้ากับการเรียนการสอนด้วย การศึกษาภาคบังคับของตองงากำหนดให้เด็กอายุระหว่าง 6 ถึง 14 ปี ต้องได้รับการศึกษาขั้นประถมศึกษาเป็นอย่างน้อย ซึ่งข้อกำหนดนี้บังคับใช้มาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1876

ในระยะแรก การจัดการศึกษาอยู่ภายใต้การดูแลของคณะมิชชันนารีต่าง ๆ จนกระทั่งปี ค.ศ. 1882 รัฐบาลตองงาได้เข้ามาบริหารจัดการระบบการศึกษาเอง อย่างไรก็ตาม คณะมิชชันนารีต่าง ๆ ยังคงได้รับอนุญาตให้เปิดโรงเรียนได้อีกครั้งในปี ค.ศ. 1906 ปัจจุบัน โรงเรียนของรัฐดำเนินการจัดการศึกษาในระดับประถมศึกษาเป็นส่วนใหญ่ (ประมาณร้อยละ 92) และระดับมัธยมศึกษาบางส่วน (ประมาณร้อยละ 10) ส่วนโรงเรียนของคณะมิชชันนารียังคงมีบทบาทสำคัญในระดับมัธยมศึกษา (ประมาณร้อยละ 90) และระดับประถมศึกษาบางส่วน (ประมาณร้อยละ 8)

ตองงาถือเป็นประเทศที่มีระบบการจัดการศึกษาที่ดีเมื่อเทียบกับกลุ่มประเทศโอเชียเนียด้วยกัน ประชาชนชาวตองงาส่วนใหญ่มีความสามารถในการอ่านออกเขียนได้ โดยมีอัตราการรู้หนังสือสูงถึงร้อยละ 98.9 และประชากรร้อยละ 86 สามารถสื่อสารได้ทั้งภาษาอังกฤษและภาษาตองงา ระบบการศึกษาของตองงาแบ่งออกเป็นระดับประถมศึกษา (6 ปี) มัธยมศึกษา (7 ปี) และอุดมศึกษา ในระดับอุดมศึกษา สถาบันการศึกษาในประเทศมีทั้งสถาบันฝึกหัดครู การพยาบาล การแพทย์ มหาวิทยาลัยเอกชนขนาดเล็ก วิทยาลัยธุรกิจสตรี และโรงเรียนเกษตรเอกชนหลายแห่ง นักศึกษาชาวตองงาจำนวนมากนิยมไปศึกษาต่อในระดับอุดมศึกษาในต่างประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ และญี่ปุ่น ซึ่งมักจะมีโครงการทุนการศึกษาและความช่วยเหลือด้านการศึกษาให้แก่ตองงา ชาวตองงาให้ความสำคัญกับการศึกษาและยกย่องผลงานทางวิชาการของนักวิชาการในประเทศเป็นอย่างสูง โดยมีการรวบรวมวิทยานิพนธ์ระดับปริญญาโทและเอกทั้งหมดที่เขียนโดยชาวตองงาจากทุกประเทศไว้ใน "คอลเลกชันกูกูเกานากา" (Kukū Kaunaka Collection) ซึ่งดูแลโดยสถาบันการศึกษาในตองงา

8.5. สาธารณสุข

สถานะทางสาธารณสุขของประเทศตองงาโดยรวมถือว่าอยู่ในระดับที่ดีเมื่อเทียบกับประเทศกำลังพัฒนาอื่น ๆ ในภูมิภาคแปซิฟิกใต้ ประชาชนชาวตองงาส่วนใหญ่สามารถเข้าถึงบริการทางการแพทย์ขั้นพื้นฐานได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่ายผ่านระบบบริการสาธารณสุขของรัฐ อย่างไรก็ตาม พวกเขายังคงนิยมการรักษาพยาบาลแบบดั้งเดิมควบคู่ไปด้วย และจะเข้ารับการรักษาตามแผนปัจจุบันเมื่อเห็นว่าจำเป็นและเป็นประโยชน์ต่อการรักษาโรคของตน แม้ว่าบริการทางการแพทย์ส่วนใหญ่จะให้บริการฟรี แต่ผู้ป่วยยังคงต้องรับผิดชอบค่าใช้จ่ายด้านยาด้วยตนเอง

ภาคสาธารณสุขเอกชนในตองงายังมีบทบาทจำกัดและส่วนใหญ่เป็นธุรกิจขนาดเล็ก ดำเนินการโดยแพทย์แผนโบราณและแพทย์แผนปัจจุบันที่เปิดคลินิกส่วนตัวนอกเวลาราชการ ระบบการประกันสุขภาพในตองงายังไม่ครอบคลุมประชากรส่วนใหญ่ โดยจำกัดอยู่เฉพาะกลุ่มข้าราชการเท่านั้น

รัฐบาลตองงาได้แบ่งพื้นที่การบริหารงานด้านสาธารณสุขออกเป็น 4 ส่วนหลัก ปัจจุบันตองงามีโรงพยาบาล 4 แห่ง โดยโรงพยาบาลไวโอลา (Vaiola Hospital) ในกรุงนูกูอาโลฟา เป็นโรงพยาบาลกลางและโรงพยาบาลที่ใหญ่ที่สุดของประเทศ (มีเตียงรองรับผู้ป่วย 199 เตียง) ทำหน้าที่เป็นศูนย์รับส่งต่อผู้ป่วยที่ต้องการการรักษาพยาบาลขั้นสูง สำหรับการรักษาที่ต้องใช้เทคโนโลยีทางการแพทย์ที่ซับซ้อนมาก ผู้ป่วยมักจะถูกส่งต่อไปยังประเทศนิวซีแลนด์โดยผ่านการอนุมัติจากคณะกรรมการส่งต่อผู้ป่วยทางการแพทย์ (Medical Transfer Board) โรงพยาบาลอีก 3 แห่งตั้งอยู่ที่เออัว ฮาอะไป และวาวาอู ส่วนในเขตนีอูอาสซึ่งเป็นหมู่เกาะที่ห่างไกล ไม่มีโรงพยาบาล แต่มีศูนย์การแพทย์ของรัฐบาลให้บริการรักษาพยาบาลเบื้องต้น ในปี ค.ศ. 2010 ตองงามีแพทย์ 58 คน พยาบาล 379 คน และทันตแพทย์ 10 คน

อายุขัยเฉลี่ยของประชากรตองงาอยู่ที่ประมาณ 76.40 ปี (ข้อมูลปี ค.ศ. 2014) ซึ่งถือว่าอยู่ในระดับปานกลางเมื่อเทียบกับประเทศอื่น ๆ ทั่วโลก ปัญหาท้าทายที่สำคัญด้านสาธารณสุขของตองงาคืออัตราโรคอ้วนที่สูงมาก จากการสำรวจพบว่าประชากรกว่าร้อยละ 90 มีน้ำหนักเกินเกณฑ์มาตรฐาน และมากกว่าร้อยละ 60 เป็นโรคอ้วน (ข้อมูลปี ค.ศ. 2011) โดยเฉพาะในกลุ่มผู้หญิงอายุ 15-85 ปี มีอัตราโรคอ้วนสูงถึงร้อยละ 70 ทำให้ตองงาและประเทศนาอูรูเป็นประเทศที่มีประชากรน้ำหนักเกินและเป็นโรคอ้วนมากที่สุดในโลก ปัญหานี้นำไปสู่ความชุกของโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง เช่น โรคเบาหวาน โรคหัวใจและหลอดเลือด ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของการเสียชีวิตในตองงา นอกจากนี้ ตองงารายงานผู้ป่วยโควิด-19 รายแรกในเดือนตุลาคม ค.ศ. 2021 จากผู้โดยสารที่เดินทางมาจากนิวซีแลนด์

10.1. สังคมและประเพณีดั้งเดิม

สังคมตองงามีการแบ่งชนชั้นทางสังคมมาตั้งแต่สมัยโบราณ ซึ่งยังคงมีอิทธิพลอยู่ในปัจจุบัน แม้ว่าจะมีความเข้มงวดน้อยลงหลังจากการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง สังคมตองงาแบ่งออกเป็น 3 กลุ่มหลัก ได้แก่ กลุ่มเชื้อพระวงศ์และขุนนาง (houʻeiki_{โฮอูเออิกิ}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งเป็นชนชั้นนำของสังคม, กลุ่มนักบวชหรือผู้ประกอบพิธีกรรมและชนชั้นนำอื่น ๆ (kau matāpule_{เกา มาตาปูเล}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}), และกลุ่มสามัญชน (kau tuʻa_{เกา ตูอา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) สถานภาพของบุคคลในสังคมและครอบครัวขึ้นอยู่กับตำแหน่ง อำนาจ เพศ และอายุ โดยทั่วไปสตรีจะมีสถานภาพสูงกว่าบุรุษในบางบริบทของความสัมพันธ์ทางเครือญาติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งบทบาทของพี่สาวคนโต (เรียกว่า ฟาฮู (fahu_ฟาฮู^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})) ซึ่งมีสิทธิพิเศษและอำนาจเหนือกว่าน้องชายและลูก ๆ ของน้องชายในครอบครัวขยาย อย่างไรก็ตาม บุรุษยังคงเป็นผู้ถือครองที่ดินและสามารถส่งต่อบรรดาศักดิ์ให้แก่บุตรชายได้

ระบบครอบครัวในตองงาให้ความสำคัญกับครอบครัวขยาย ซึ่งเป็นหน่วยพื้นฐานทางสังคม บิดาถือเป็นหัวหน้าครอบครัว และมารดามีสถานะรองลงมา แต่ในความสัมพันธ์ระหว่างพี่น้องที่อายุใกล้เคียงกัน พี่สาวจะมีสถานะสูงกว่าน้องชาย เด็ก ๆ ถือเป็นสมบัติของครอบครัวใหญ่ ไม่ใช่เพียงของบิดามารดาเท่านั้น ก่อนการติดต่อกับชาติตะวันตก ความสัมพันธ์ภายในกลุ่มเครือญาติของชนชั้นปกครองถูกควบคุมโดยธรรมเนียมปฏิบัตินี้ แม้ว่าปัจจุบันสิทธิของฟาฮูจะไม่มีอำนาจทางการเมืองและความสำคัญเท่าในอดีต แต่ยังคงเป็นส่วนหนึ่งของแนวปฏิบัติทางสังคมร่วมสมัยในตองงา โครงสร้างทางสังคมแบบฟาฮูนี้ถูกมองว่ามีประโยชน์อย่างยิ่งต่อการปรับตัวของมนุษย์ต่อภัยคุกคามทางสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะในภูมิภาคที่เสี่ยงต่อพายุเฮอริเคนเช่นตองงา เนื่องจากฟาฮูสามารถเป็นเครือข่ายและช่องทางในการโยกย้ายผู้คนและทรัพยากรในช่วงเกิดภัยพิบัติ เช่น พายุเฮอริเคนหรือภัยแล้ง อย่างไรก็ตาม มีข้อสังเกตว่าการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างฟาฮูในบางช่วง เช่น ในช่วงทศวรรษ 1980 ที่ความต้องการไม้จันทน์หอมในตลาดสูงขึ้น ได้นำไปสู่การแข่งขันในท้องถิ่นที่รุนแรงและการตัดไม้ทำลายป่าเกินควร จนทรัพยากรไม้จันทน์หอมเกือบหมดไปภายในสองปี

พิธีกรรมและประเพณีที่สำคัญยังคงเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันของชาวตองงา การแต่งกายแบบดั้งเดิม เช่น การใช้ผ้าตาปา (ngatu_งาตู^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ยังคงพบเห็นได้ในโอกาสพิเศษ แม้ว่าการแต่งกายแบบตะวันตกจะแพร่หลายมากขึ้นก็ตาม

10.2. ศิลปะและหัตถกรรม

ตองงามีมรดกทางศิลปะและหัตถกรรมที่ยาวนานและโดดเด่น งานฝีมือที่สำคัญ ได้แก่:

• การผลิตผ้าทาปา (ngatu_งาตู^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)} หรือ tapa_ตาปา^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}): เป็นศิลปะที่เป็นเอกลักษณ์ของตองงา ผ้าทาปาทำจากเปลือกของต้นปอสา (paper mulberry) โดยนำเปลือกไม้มาทุบ ตากแห้ง แล้วนำมาต่อกันเป็นผืนใหญ่ จากนั้นจึงตกแต่งด้วยลวดลายแบบดั้งเดิมโดยใช้สีธรรมชาติ ผ้าทาปามีบทบาทสำคัญในชีวิตสังคมและพิธีกรรมของชาวตองงา เช่น ใช้ในพิธีแต่งงาน พิธีศพ และเป็นของขวัญที่มีคุณค่า ลวดลายบนผ้าทาปามักจะสื่อถึงประวัติศาสตร์ ตำนาน หรือสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรม
• การแกะสลักไม้ (tongi fakairo_{โตงิ ฟาไกโร}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}): เป็นงานฝีมือที่สืบทอดกันมาแต่โบราณ โดยแกะสลักเป็นรูปเคารพ รูปคน สัตว์ หรือลวดลายเรขาคณิตบนไม้เนื้อแข็ง ไม้แกะสลักมักใช้ประดับอาคารสำคัญ หรือทำเป็นเครื่องใช้และอาวุธ เช่น กระบอง (ʻakau_{อากาอู}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) และชามคาวา (kumete kava_{กูเมเต คาวา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})
• งานหัตถกรรมจากใบมะพร้าวและใบลำเจียก (lalaga_{ลาลังกา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}): ชาวตองงานำใบมะพร้าวและใบลำเจียกมาสานเป็นเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น เสื่อ (fala_ฟาลา^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ตะกร้า (kato_กาโต^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) พัด (ʻili_อีลิ^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) และเครื่องประดับ เช่น กิเอกิเอ (kiekie_{กีเอกีเอ}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งเป็นเครื่องประดับเอวของผู้หญิง
• เครื่องประดับ: ทำจากวัสดุธรรมชาติ เช่น เปลือกหอย เมล็ดพืช กระดูกสัตว์ และงาช้าง (ในอดีต) ใช้สวมใส่เพื่อความสวยงามและแสดงสถานะทางสังคม

ศิลปะและหัตถกรรมเหล่านี้ไม่เพียงแต่สะท้อนถึงความสามารถทางศิลปะของชาวตองงาเท่านั้น แต่ยังมีความหมายทางวัฒนธรรมและเป็นส่วนสำคัญของเอกลักษณ์ประจำชาติอีกด้วย ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา มีศิลปินร่วมสมัยชาวตองงาเกิดขึ้นจำนวนมาก ซึ่งส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในนิวซีแลนด์ ศิลปินเหล่านี้ได้นำเทคนิคและวัสดุแบบดั้งเดิมมาผสมผสานกับแนวคิดสมัยใหม่ สร้างสรรค์ผลงานที่เป็นที่ยอมรับในระดับสากล เช่น ทันยา เอ็ดเวิร์ดส์ (Tanya Edwards) ผู้ทำงานกับผ้าทาปา, เบนจามิน เวิร์ก (Benjamin Work), เทลลี ทูอิตา (Telly Tuita), และซิโอเน โมนู (Sione Monū) ซึ่งจัดแสดงผลงานในระดับนานาชาติอย่างกว้างขวาง และเซมิซี เฟโตไก โปเตาไอเน (Sēmisi Fetokai Potauaine) ผู้สร้างประติมากรรมตองงาความสูง 5 ชั้นในใจกลางเมืองไครสต์เชิร์ช ในปี ค.ศ. 2023 หอศิลป์เบิร์กแมน (Bergman Gallery) ในออกแลนด์ นิวซีแลนด์ ได้จัดนิทรรศการ "Tukufakaholo, Tongan Contemporary" โดยมีศิลปินชาวตองงา 8 คนเข้าร่วมแสดงผลงาน

10.3. ดนตรีและการเต้นรำ

ดนตรีและการเต้นรำเป็นส่วนสำคัญในวัฒนธรรมตองงา มีการสืบทอดและอนุรักษ์มาจนถึงปัจจุบัน ข้อมูลเกี่ยวกับดนตรีและเครื่องดนตรีพื้นเมืองของตองงาก่อนการติดต่อกับชาติตะวันตกมีค่อนข้างน้อย แต่กัปตันเจมส์ คุก และวิลเลียม มาริเนอร์ ได้บันทึกเกี่ยวกับดนตรีและเพลงของตองงาไว้ เครื่องดนตรีตองงาส่วนใหญ่เป็นเครื่องกระทบ เช่น กลองนาฟา (nafa_นาฟา^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งทำจากไม้, ตาฟูอา (tafua_{ตาฟูอา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งทำจากไม้ไผ่, และอูเตเต (ʻutete_{อูเตเต}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งคล้ายกับพิณ นอกจากนี้ยังมีเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสายและเครื่องเป่าลม อย่างไรก็ตาม เครื่องดนตรีประเภทเครื่องหนังเพิ่งเข้ามาแพร่หลายในตองงาเมื่อคริสต์ศตวรรษที่ 19 โดยนำเข้าจากซามัวพร้อมกับการเต้นรำมาอูลูอูลู (maʻuluʻulu_{มาอูลูอูลู}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ปัจจุบัน ดนตรีและบทเพลงของตองงาได้รับอิทธิพลจากดนตรีของยุโรปและแคริบเบียน โดยมีการนำมาผสมผสานกับดนตรีและบทเพลงพื้นเมือง

การเต้นรำที่มีชื่อเสียงและเป็นที่รู้จักในระดับสากลของตองงาคือ ลากาลากา (lakalaka_{ลากาลากา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งได้รับการยกย่องจากยูเนสโกให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติในปี ค.ศ. 2003 (ขึ้นทะเบียนปี ค.ศ. 2008) ลากาลากาถือเป็นนาฏศิลป์ประจำชาติของตองงา เป็นการเต้นรำหมู่ที่ใช้ผู้แสดงจำนวนมาก (ตั้งแต่หลายสิบถึงหลายร้อยคน) ทั้งชายและหญิงผสมผสานกัน ประกอบด้วยการร้องเพลง การพูด และการเคลื่อนไหวร่างกายที่สอดประสานกัน โดยผู้ชายจะแสดงท่าทางที่แข็งแรงและทรงพลัง ขณะที่ผู้หญิงจะแสดงท่าทางที่อ่อนช้อยสวยงาม เนื้อหาของลากาลากามักจะเล่าเรื่องราวเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ตำนาน หรือเหตุการณ์สำคัญต่าง ๆ

การเต้นรำอื่น ๆ ที่สำคัญ ได้แก่:

• เมเอตูอูปากี (meʻetuʻupaki_{เมเอตูอูปากิ}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}): เป็นการเต้นรำที่ใช้ผู้ชายแสดงเท่านั้น ใช้เครื่องดนตรีประกอบการแสดง 3 ชิ้น คือ กลอง อูเตเต และ Ratchet (เครื่องเขย่า) โดยมีผู้ชายและผู้หญิงนั่งอยู่ด้านหน้าผู้เต้นคอยร้องสนับสนุน ในอดีตจะเต้นในโอกาสการเฉลิมฉลองระดับชาติเท่านั้น แต่ปัจจุบันมีการจัดแสดงตามหมู่บ้านต่าง ๆ บ่อยครั้ง
• โอตูฮากา (ʻotuhaka_{โอตูฮากา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}): เป็นการเต้นรำที่ใช้นักแสดงทั้งชายและหญิง เน้นการใช้มือประกอบการแสดงเป็นหลัก เครื่องดนตรีที่นิยมใช้ประกอบคือกีตาร์ผสมผสานกับตาฟูอา
• เตาโอลูงา (tauʻolunga_{เตาโอลูงา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}): เป็นการเต้นรำเดี่ยวของผู้หญิงที่สง่างาม มักแสดงในงานเฉลิมฉลองและงานสำคัญต่าง ๆ
• ไกลาโอ (kailao_{ไกลาโอ}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}): เป็นระบำสงครามที่แสดงออกถึงความแข็งแกร่งและความกล้าหาญ มักแสดงโดยผู้ชาย

ดนตรีและการเต้นรำเหล่านี้ไม่เพียงแต่ให้ความบันเทิง แต่ยังเป็นวิธีการบอกเล่าเรื่องราว รักษาประวัติศาสตร์ และเสริมสร้างความสามัคคีในชุมชน แนวโน้มของดนตรีร่วมสมัยในตองงายังคงมีการพัฒนา โดยได้รับอิทธิพลจากดนตรีสากล แต่ก็ยังคงรักษาเอกลักษณ์ของความเป็นตองงาไว้

10.4. วัฒนธรรมอาหาร

อาหารพื้นเมืองหลักของตองงาสะท้อนถึงวัตถุดิบที่หาได้ง่ายในท้องถิ่นและความผูกพันกับธรรมชาติ ในสมัยโบราณ ชาวตองงานิยมบริโภคผลผลิตทางการเกษตรเป็นหลัก เช่น มันเทศ กล้วย มะพร้าว เผือก มันสำปะหลัง และสาเก นอกจากนี้ ผลิตภัณฑ์จากทะเลก็มีความสำคัญเช่นกัน โดยนิยมบริโภคปลาและสัตว์จำพวกหอย ปลาส่วนใหญ่มักนำมาผ่านกรรมวิธีการอบด้วยความร้อนใน อูมู (ʻumu_อูมู^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)} เตาอบดิน) หรือย่างไฟ ขณะที่สัตว์จำพวกหอยบางชนิดนิยมบริโภคดิบ น้ำกะทิเป็นเครื่องดื่มและส่วนประกอบสำคัญในการปรุงอาหาร มีการเลี้ยงสุกรและไก่ในครัวเรือนเพื่อเป็นแหล่งโปรตีน

หลังจากการเข้ามาของชาวยุโรป มีการนำพืชผักและผลไม้ต่างถิ่นเข้ามาปลูกในตองงา เช่น หัวหอม กะหล่ำปลี แครอท มะเขือเทศ ส้ม มะนาว และโดยเฉพาะอย่างยิ่งแตงโม ซึ่งกลายเป็นวัตถุดิบสำคัญในการทำ โอไต (ʻotai_โอไต^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) เครื่องดื่มยอดนิยมของตองงาที่มีส่วนผสมหลักคือแตงโมปั่นกับน้ำกะทิและน้ำมะพร้าว บางครั้งอาจเติมมะม่วงหรือสับปะรดลงไปด้วย อาหารพื้นเมืองที่ได้รับความนิยมอย่างสูงคือ ลู ปูลู (lū pulu_{ลู ปูลู}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งเป็นการนำใบเผือกอ่อนมาห่อเนื้อ (ส่วนใหญ่มักใช้เนื้อวัวหมักเกลือหรือเนื้อแกะ) ผสมกับกะทิและหัวหอม แล้วนำไปอบในอูมูจนเปื่อยนุ่ม อีกเมนูหนึ่งคือ โอตา อีกา (ʻota ʻika_{โอตา อีกา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งคล้ายกับยำปลาดิบ โดยนำเนื้อปลาสดมาหมักกับน้ำมะนาวหรือน้ำส้มสายชู แล้วคลุกเคล้ากับกะทิ ผัก และเครื่องเทศ

วัฒนธรรมการดื่ม คาวา (kava_คาวา^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) เป็นส่วนสำคัญของสังคมตองงา คาวาเป็นเครื่องดื่มที่ทำจากรากของต้นคาวา (Piper methysticum_{ไปเปอร์ เมทิสติคุม}^{ภาษาละติน}) นำมาบดแล้วผสมกับน้ำ มีฤทธิ์ทำให้รู้สึกผ่อนคลายและเข้าสังคมได้ดีขึ้น การดื่มคาวานิยมทำกันในกลุ่มผู้ชาย และมักจะเกี่ยวข้องกับพิธีกรรมสำคัญ การประชุมหารือ หรือการสังสรรค์ในชุมชน นอกจากนี้ คาวายังถูกนำมาใช้ในทางการแพทย์แผนโบราณเพื่อรักษาโรคและบรรเทาอาการต่าง ๆ เช่น อาการปวดข้อ วัณโรค หนองใน และอาการไข้

ปัจจุบัน ลักษณะการบริโภคอาหารของชาวตองงาได้เปลี่ยนแปลงไปบ้าง โดยได้รับอิทธิพลจากอาหารตะวันตกและอาหารสำเร็จรูปมากขึ้น ซึ่งเป็นปัจจัยหนึ่งที่นำไปสู่ปัญหาสุขภาพ เช่น โรคอ้วนและโรคไม่ติดต่อเรื้อรังอื่น ๆ

10.5. กีฬา

รักบี้ยูเนียนเป็นกีฬาที่ได้รับความนิยมอย่างสูงสุดในระดับชาติของตองงา ทีมชาติรักบี้ยูเนียนของตองงา หรือที่รู้จักกันในชื่อ อีกาเล ตาฮี (ʻIkale Tahi_{อีกาเล ตาฮี}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)} หรือ อินทรีทะเล) ได้เข้าร่วมการแข่งขันรักบี้ชิงแชมป์โลกมาแล้วหลายครั้งนับตั้งแต่ปี ค.ศ. 1987 โดยผลงานที่ดีที่สุดคือในการแข่งขันปี ค.ศ. 2007 และ ค.ศ. 2011 ซึ่งสามารถเอาชนะได้สองจากสี่นัดในรอบแบ่งกลุ่ม ก่อนการแข่งขันทุกนัด ทีมชาติรักบี้ตองงาจะแสดงระบำสงคราม ซีปีเตา (Sipi Tau_{ซีปีเตา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) ซึ่งเป็นรูปแบบหนึ่งของ ไกลาโอ (Kailao_{ไกลาโอ}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)}) นักรักบี้ชาวตองงาจำนวนมากได้ไปสร้างชื่อเสียงในลีกอาชีพในต่างประเทศ เช่น ออล แบล็กส์ ของนิวซีแลนด์, วัลลาบีส์ ของออสเตรเลีย และในลีกยุโรป ซึ่งรวมถึงผู้เล่นที่มีชื่อเสียงอย่าง โจนาห์ โลมู, อิสราเอล โฟเลา, ทาลูเป ฟาเลตาอู และพี่น้องวูนิโปลา (มากิ และ บิลลี)

รักบี้ลีกก็เป็นอีกหนึ่งกีฬาที่ได้รับความนิยมและประสบความสำเร็จเช่นกัน ทีมชาติรักบี้ลีกตองงาได้เข้าร่วมการแข่งขันรักบี้ลีกชิงแชมป์โลกตั้งแต่ปี ค.ศ. 1995 และสร้างผลงานที่น่าประทับใจด้วยการเอาชนะทีมชั้นนำอย่างนิวซีแลนด์ (ปี ค.ศ. 2017) บริเตนใหญ่ และออสเตรเลีย นักรักบี้ลีกชาวตองงาจำนวนมากเล่นอยู่ในลีกเนชันแนลรักบี้ลีก (NRL) ของออสเตรเลีย

นอกจากกีฬารักบี้แล้ว ฟุตบอลก็เป็นที่นิยมเช่นกัน โดยมีลีกฟุตบอลในประเทศคือตองงาเมเจอร์ลีก ซึ่งก่อตั้งในปี ค.ศ. 1969 ทีมฟุตบอลชาติตองงายังไม่ประสบความสำเร็จมากนักในระดับนานาชาติ มวยสากลก็เป็นอีกหนึ่งกีฬาที่ตองงาสร้างชื่อเสียง โดยปาเออา วอล์ฟแกรม ได้รับเหรียญเงินในโอลิมปิกฤดูร้อนปี ค.ศ. 1996 ที่แอตแลนตา ซึ่งเป็นเหรียญโอลิมปิกเพียงเหรียญเดียวของตองงาจนถึงปัจจุบัน

ตองงาได้ส่งนักกีฬาเข้าร่วมการแข่งขันกีฬาโอลิมปิกทั้งฤดูร้อนและฤดูหนาว ปิตา เตาฟาโตฟัว เป็นนักกีฬาชาวตองงาที่โดดเด่นจากการเข้าร่วมการแข่งขันกีฬาโอลิมปิกถึง 3 ครั้ง ใน 2 ชนิดกีฬา (เทควันโดและเรือคายัคในโอลิมปิกฤดูร้อน และสกีครอสคันทรีในโอลิมปิกฤดูหนาว) นอกจากนี้ นักกีฬาชาวตองงาหรือผู้มีเชื้อสายตองงายังประสบความสำเร็จในกีฬาอเมริกันฟุตบอลในลีกเนชันแนลฟุตบอลลีก (NFL) ของสหรัฐอเมริกาอีกด้วย

กีฬาอื่น ๆ ที่มีการเล่นในตองงา ได้แก่ บาสเกตบอล คริกเกต วอลเลย์บอล และยกน้ำหนัก รวมถึงกีฬาพื้นเมืองที่คล้ายคริกเกตเรียกว่า ลานีตา (lanita_{ลานีตา}^{ภาษาตองงา (หมู่เกาะตองงา)})

10.6. วันหยุดราชการ

ประเทศตองงาได้กำหนดวันหยุดราชการตามกฎหมายไว้หลายวัน ซึ่งสะท้อนถึงความสำคัญของเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ ศาสนา และสถาบันพระมหากษัตริย์ วันหยุดราชการที่สำคัญ ได้แก่:

• 1 มกราคม: วันขึ้นปีใหม่ (New Year's Day)
• วันศุกร์ประเสริฐ: (Good Friday) (กำหนดตามปฏิทินทางศาสนาคริสต์)
• วันจันทร์อีสเตอร์: (Easter Monday) (กำหนดตามปฏิทินทางศาสนาคริสต์)
• 25 เมษายน: วันแอนแซ็ก (ANZAC Day) (รำลึกถึงทหารผ่านศึกจากออสเตรเลียและนิวซีแลนด์ ซึ่งรวมถึงชาวตองงาที่ร่วมรบ)
• 4 มิถุนายน: วันประกาศอิสรภาพ (Emancipation Day) (รำลึกถึงการประกาศใช้รัฐธรรมนูญและเลิกระบบทาสในปี ค.ศ. 1875)
• วันเฉลิมพระชนมพรรษาพระมหากษัตริย์ (Birthday of the reigning Sovereign of Tonga) (กำหนดตามวันพระราชสมภพของพระมหากษัตริย์องค์ปัจจุบัน)
• วันเฉลิมพระชนมพรรษามกุฎราชกุมาร (Birthday of the Heir to the Crown of Tonga) (กำหนดตามวันประสูติของมกุฎราชกุมารองค์ปัจจุบัน)
• 4 พฤศจิกายน: วันรัฐธรรมนูญ (Constitution Day) (รำลึกถึงการประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับแรก)
• 4 ธันวาคม: วันรำลึกพระเจ้าจอร์จ ตูโปอูที่ 1 (King George Tupou I Commemoration Day)
• 25 ธันวาคม: วันคริสต์มาส (Christmas Day)
• 26 ธันวาคม: วันเปิดกล่องของขวัญ (Boxing Day)

หมายเหตุ: วันหยุดที่เกี่ยวข้องกับพระมหากษัตริย์และมกุฎราชกุมารอาจมีการเปลี่ยนแปลงตามรัชสมัย