นครรัฐวาติกัน

3.1. ประวัติศาสตร์ยุคโบราณและยุคเริ่มแรก

ชื่อ "วาติกัน" ถูกใช้มาตั้งแต่สมัยสาธารณรัฐโรมัน เพื่อเรียกพื้นที่ลุ่มน้ำขังทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำไทเบอร์ ตรงข้ามกับกรุงโรม ตั้งอยู่ระหว่างเนินเขาจานีโกลุม เนินเขาวาติกัน และมอนเตมารีโอ ทอดยาวไปถึงเนินเขาอเวนตีน และไปจนถึงจุดบรรจบของลำห้วยเเครเมรา ชื่อสถานที่ Ager Vaticanus (อาณาเขตวาติกัน) ได้รับการยืนยันจนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 1 หลังจากนั้นปรากฏชื่อสถานที่อีกชื่อหนึ่งคือ Vaticanus (วาตีกานุส) ซึ่งหมายถึงพื้นที่ที่จำกัดกว่ามาก ได้แก่ เนินเขาวาติกัน จัตุรัสนักบุญเปโตรในปัจจุบัน และอาจรวมถึงถนนปรองดอง (Via della Conciliazione) ในปัจจุบันด้วย เนื่องจากอยู่ใกล้กับศัตรูตัวฉกาจของโรมคือเมืองอีทรัสคัน เวอี (อีกชื่อหนึ่งของ Ager Vaticanus คือ Ripa Veientana หรือ Ripa Etrusca) และเนื่องจากต้องเผชิญกับอุทกภัยจากแม่น้ำไทเบอร์ ชาวโรมันจึงถือว่าส่วนที่ไม่มีคนอาศัยอยู่เดิมของโรมนี้เป็นลางร้ายและไม่เป็นมงคล

คุณภาพของไวน์วาติกันที่ต่ำเป็นพิเศษ แม้หลังจากการบุกเบิกพื้นที่แล้วก็ตาม ก็ยังถูกกล่าวถึงโดยกวีมาร์เชียล (ค.ศ. 40 - ประมาณ ค.ศ. 102 หรือ 104) ทากิตุสเขียนไว้ว่าในปี ค.ศ. 69 ซึ่งเป็นปีสี่จักรพรรดิ เมื่อกองทัพฝ่ายเหนือที่นำวิแต็ลลิอุสขึ้นสู่อำนาจมาถึงโรม "ทหารส่วนใหญ่ตั้งค่ายอยู่ในเขตวาติกันที่ไม่ถูกสุขลักษณะ ซึ่งส่งผลให้ทหารทั่วไปเสียชีวิตจำนวนมาก และเนื่องจากแม่น้ำไทเบอร์อยู่ใกล้เคียง ความไม่สามารถของชาวกอลและชาวเยอรมันในการทนต่อความร้อนและความโลภที่ตามมาซึ่งพวกเขาดื่มน้ำจากลำธารทำให้ร่างกายอ่อนแอลง ซึ่งง่ายต่อการเป็นเหยื่อของโรคภัยไข้เจ็บอยู่แล้ว"

ในช่วงจักรวรรดิโรมัน มีการสร้างคฤหาสน์หลายหลังที่นั่น หลังจากอากริಪ್ಪินาผู้อาวุโส (14 ปีก่อนคริสตกาล - 18 ตุลาคม ค.ศ. 33) ได้ระบายน้ำในพื้นที่และจัดสวนของเธอในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 1 ในปี ค.ศ. 40 จักรพรรดิกาลิกุลา โอรสของพระนาง (31 สิงหาคม ค.ศ. 12 - 24 มกราคม ค.ศ. 41; ครองราชย์ ค.ศ. 37-41) ได้สร้างสนามแข่งรถม้า (circus) สำหรับนักแข่งรถม้าในสวนของพระมารดา (ค.ศ. 40) ซึ่งต่อมาจักรพรรดิเนโรได้สร้างให้แล้วเสร็จ คือ Circus Gaii et Neronis_{กีร์กุส ไกอี เอต เนโรนิส}^{ภาษาละติน} หรือที่เรียกกันง่ายๆ ว่า สนามแข่งรถม้าของเนโร

เสาโอเบลิสก์วาติกันในจัตุรัสนักบุญเปโตรเป็นซากที่มองเห็นได้ชิ้นสุดท้ายจากสนามแข่งรถม้าของเนโร มันถูกนำมาจากเฮลิโอโปลิสในอียิปต์ของโรมันโดยจักรพรรดิกาลิกุลา เดิมเสาโอเบลิสก์นี้ตั้งอยู่ตรงกลางของ spina (เกาะกลาง) ของสนามแข่งรถม้าโรมัน สนามแข่งรถม้าแห่งนี้กลายเป็นสถานที่พลีชีพของคริสต์ศาสนิกชนจำนวนมากหลังจากเหตุเพลิงไหม้ครั้งใหญ่ในกรุงโรมในปี ค.ศ. 64 ตามธรรมเนียมกล่าวว่าในสนามแข่งรถม้านี้เองที่นักบุญเปโตรถูกตรึงกางเขนแบบกลับหัว ในปี ค.ศ. 1586 เสาโอเบลิสก์ได้ถูกย้ายไปยังตำแหน่งปัจจุบันโดยสมเด็จพระสันตะปาปาซิกส์ตุสที่ 5 โดยใช้วิธีการที่คิดค้นโดยสถาปนิกชาวอิตาลี โดเมนีโก ฟอนตานา

ตรงข้ามกับสนามแข่งรถม้ามีสุสานคั่นด้วยถนนเวียกอร์เนเลีย อนุสรณ์สถานงานศพ สุสานขนาดเล็ก และแท่นบูชาเทพเจ้าของศาสนาพหุเทวนิยมทุกประเภทถูกสร้างขึ้นจนกระทั่งก่อนการก่อสร้างมหาวิหารนักบุญเปโตรแห่งคอนสแตนตินในช่วงครึ่งแรกของศตวรรษที่ 4 ศาลเจ้าที่อุทิศให้กับเทพีไซเบเลของชาวฟรีเจียและพระสวามีแอตทิสยังคงมีการใช้งานอยู่เป็นเวลานานหลังจากที่มหาวิหารนักบุญเปโตรเก่าถูกสร้างขึ้นในบริเวณใกล้เคียง

ซากของสุสานโบราณนี้ถูกค้นพบเป็นระยะ ๆ ในระหว่างการบูรณะโดยพระสันตะปาปาหลายพระองค์ตลอดหลายศตวรรษที่ผ่านมา โดยมีความถี่เพิ่มขึ้นในช่วงสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยา จนกระทั่งมีการขุดค้นอย่างเป็นระบบตามคำสั่งของสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1939 ถึง 1941 มหาวิหารแห่งคอนสแตนตินถูกสร้างขึ้นในปี ค.ศ. 326 เหนือสิ่งที่เชื่อกันว่าเป็นสุสานนักบุญเปโตร ซึ่งฝังอยู่ในสุสานนั้น

นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา พื้นที่ดังกล่าวก็มีผู้คนอาศัยอยู่หนาแน่นขึ้นอันเนื่องมาจากกิจกรรมที่มหาวิหาร พระราชวังถูกสร้างขึ้นในบริเวณใกล้เคียงตั้งแต่ศตวรรษที่ 5 ในช่วงที่สมเด็จพระสันตะปาปาซิมมาคุส (ครองสมณสมัย ค.ศ. 498-514) ดำรงตำแหน่ง

3.2. รัฐสันตะปาปา

พระสันตะปาปาค่อย ๆ มีบทบาททางโลกในฐานะผู้ปกครองดินแดนใกล้กรุงโรม พวกเขาปกครองรัฐสันตะปาปา ซึ่งครอบคลุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของคาบสมุทรอิตาลี เป็นเวลานานกว่าหนึ่งพันปีจนถึงกลางศตวรรษที่ 19 เมื่อดินแดนทั้งหมดที่เคยเป็นของสันตะปาปาถูกยึดครองโดยราชอาณาจักรอิตาลีที่เพิ่งก่อตั้งขึ้นใหม่ในระหว่างกระบวนการการรวมชาติอิตาลี

ในช่วงเวลาส่วนใหญ่นี้ พระสันตะปาปาไม่ได้ประทับอยู่ที่วาติกัน พระราชวังลาเตรัน ซึ่งอยู่คนละฟากของกรุงโรม เป็นที่ประทับตามปกติของพวกท่านเป็นเวลาประมาณหนึ่งพันปี ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1309 ถึง 1377 พวกท่านประทับอยู่ที่อาวีญงในฝรั่งเศส เมื่อเสด็จกลับกรุงโรม พวกท่านเลือกที่จะประทับที่วาติกัน ต่อมาได้ย้ายไปประทับที่พระราชวังควีรีนัลในปี ค.ศ. 1583 หลังจากงานก่อสร้างแล้วเสร็จในสมัยสมเด็จพระสันตะปาปาปอลที่ 5 (ค.ศ. 1605-1621) แต่เมื่อมีการยึดกรุงโรมในปี ค.ศ. 1870 พระสันตะปาปาได้ย้ายกลับไปประทับที่วาติกัน และสิ่งที่เคยเป็นที่ประทับของพวกท่านก็กลายเป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์อิตาลี

ผลกระทบทางสังคมและการเมืองในยุคนี้มีความซับซ้อน การปกครองของรัฐสันตะปาปามักเกี่ยวข้องกับการรักษาอำนาจทางโลก ซึ่งบางครั้งนำไปสู่ความขัดแย้งกับอำนาจทางการเมืองอื่น ๆ และส่งผลกระทบต่อชีวิตของประชาชนในดินแดนเหล่านั้น การรวมศูนย์อำนาจทั้งทางโลกและทางธรรมไว้ที่พระสันตะปาปาทำให้เกิดคำถามเกี่ยวกับความสมดุลของอำนาจและสิทธิของพลเมือง ในขณะเดียวกัน รัฐสันตะปาปาก็เป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรมและศิลปะที่สำคัญ โดยพระสันตะปาปาหลายพระองค์ได้เป็นองค์อุปถัมภ์ศิลปินและนักวิชาการ ซึ่งส่งผลให้เกิดผลงานชิ้นเอกมากมาย อย่างไรก็ตาม การมุ่งเน้นไปที่อำนาจทางโลกและการสะสมความมั่งคั่งบางครั้งก็ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าขัดต่อหลักการทางศาสนา

3.3. ภายใต้การปกครองของอิตาลี (ค.ศ. 1870-1929)

ในปี ค.ศ. 1870 สถานะของพระสันตะปาปาตกอยู่ในสถานการณ์ที่ไม่แน่นอนเมื่อกรุงโรมเองถูกกองกำลังอิตาลีผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของราชอาณาจักรอิตาลี ซึ่งเป็นการสิ้นสุดกระบวนการการรวมชาติอิตาลี หลังจากการต่อต้านเพียงเล็กน้อยจากกองกำลังของพระสันตะปาปา ระหว่างปี ค.ศ. 1861 ถึง 1929 สถานะของพระสันตะปาปาถูกเรียกว่า "ปัญหากรุงโรม" (Roman Question)

อิตาลีไม่ได้พยายามแทรกแซงกิจการของสันตะสำนักภายในกำแพงวาติกัน อย่างไรก็ตาม รัฐบาลอิตาลีได้ยึดทรัพย์สินของโบสถ์ในหลายพื้นที่ ในปี ค.ศ. 1871 พระราชวังควีรีนัลถูกยึดโดยกษัตริย์แห่งอิตาลีและกลายเป็นพระราชวังหลวง หลังจากนั้น พระสันตะปาปาประทับอยู่ในกำแพงวาติกันโดยไม่ถูกรบกวน และสิทธิพิเศษบางประการของพระสันตะปาปาได้รับการยอมรับโดยกฎหมายรับรอง (Law of Guarantees) รวมถึงสิทธิในการส่งและรับทูต แต่พระสันตะปาปาไม่ยอมรับสิทธิของกษัตริย์อิตาลีในการปกครองกรุงโรม และปฏิเสธที่จะออกจากบริเวณวาติกันจนกว่าข้อพิพาทจะได้รับการแก้ไขในปี ค.ศ. 1929 สมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 9 (ค.ศ. 1846-1878) ผู้ปกครองคนสุดท้ายของรัฐสันตะปาปา ถูกเรียกว่าเป็น "นักโทษแห่งวาติกัน" (prisoner in the Vatican) เมื่อถูกบังคับให้สละอำนาจทางโลก พระสันตะปาปาจึงหันไปให้ความสำคัญกับประเด็นทางจิตวิญญาณมากขึ้น

ผลกระทบต่อสถานะของศาสนจักรในช่วงเวลานี้มีความสำคัญอย่างยิ่ง การสูญเสียอำนาจทางโลกทำให้ศาสนจักรต้องปรับตัวและนิยามบทบาทของตนเองใหม่ในโลกสมัยใหม่ ความขัดแย้งระหว่างศาสนจักรกับรัฐอิตาลีส่งผลกระทบต่อชาวคาทอลิกในอิตาลี และสร้างความตึงเครียดทางการเมืองและสังคมเป็นระยะเวลานาน อย่างไรก็ตาม การสูญเสียอำนาจทางโลกก็อาจถูกมองว่าเป็นโอกาสให้ศาสนจักรมุ่งเน้นไปที่ภารกิจทางจิตวิญญาณและศีลธรรมมากขึ้น และพัฒนาบทบาทในฐานะผู้ชี้นำทางศีลธรรมในระดับสากล

3.4. สนธิสัญญาลาเตรันและความเป็นเอกราช

สถานการณ์ "ปัญหากรุงโรม" หรือ "นักโทษแห่งวาติกัน" ได้รับการแก้ไขเมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1929 เมื่อมีการลงนามในสนธิสัญญาลาเตรันระหว่างสันตะสำนักและราชอาณาจักรอิตาลี โดยผู้ลงนามฝ่ายอิตาลีคือนายกรัฐมนตรีและหัวหน้ารัฐบาล เบนิโต มุสโสลินี ในนามของพระเจ้าวิคเตอร์ เอ็มมานูเอลที่ 3 และผู้ลงนามฝ่ายสันตะสำนักคือพระคาร์ดินัลเลขาธิการแห่งรัฐ ปิเอโตร กัสปาร์รี ในนามของสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 11 สนธิสัญญานี้มีผลบังคับใช้เมื่อวันที่ 7 มิถุนายน ค.ศ. 1929

เนื้อหาหลักของสนธิสัญญาลาเตรันประกอบด้วยสามส่วนหลัก:
1. **สนธิสัญญาทางการเมือง (Political Treaty):** ยอมรับอธิปไตยของสันตะสำนักเหนือรัฐวาติกันที่จัดตั้งขึ้นใหม่ (Stato della Città del Vaticano) และรับรองเอกราชสมบูรณ์ของรัฐนี้ อิตาลีประกาศให้ศาสนาคริสต์นิกายคาทอลิกเป็นศาสนาประจำชาติ (บทบัญญัตินี้ถูกยกเลิกในภายหลังในปี ค.ศ. 1984) สันตะสำนักยอมรับราชอาณาจักรอิตาลีโดยมีกรุงโรมเป็นเมืองหลวง
2. **ข้อตกลงทางการเงิน (Financial Convention):** อิตาลีตกลงที่จะชดเชยสันตะสำนักสำหรับการสูญเสียดินแดนและทรัพย์สินของรัฐสันตะปาปาในอดีต เป็นจำนวนเงิน 750 ล้านลีราอิตาลี และพันธบัตรรัฐบาลอิตาลีมูลค่า 1 พันล้านลีรา
3. **ข้อตกลงทางศาสนา (Concordat):** กำหนดความสัมพันธ์ระหว่างศาสนจักรคาทอลิกกับรัฐอิตาลี ให้สิทธิพิเศษบางประการแก่ศาสนจักรในอิตาลี เช่น การยอมรับการแต่งงานตามหลักศาสนาคาทอลิกให้มีผลทางกฎหมาย การสอนศาสนาคาทอลิกในโรงเรียนของรัฐ และการยกเว้นภาษีสำหรับทรัพย์สินของศาสนจักร

ผ่านสนธิสัญญานี้ นครรัฐวาติกันจึงได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นรัฐอิสระ มีอำนาจอธิปไตยเป็นของตนเองภายใต้การปกครองของสันตะสำนัก ซึ่งเป็นการสิ้นสุดความขัดแย้งอันยาวนานระหว่างศาสนจักรกับรัฐอิตาลี และเปิดทางให้สันตะสำนักสามารถดำเนินบทบาทในเวทีระหว่างประเทศได้อย่างเต็มที่ในฐานะรัฐเอกราช การลงนามในสนธิสัญญากับระบอบฟาสซิสต์ของมุสโสลินีในขณะนั้น ก่อให้เกิดการวิพากษ์วิจารณ์ถึงความเหมาะสมทางศีลธรรมและการเมือง แต่ในมุมมองของสันตะสำนัก การได้มาซึ่งเอกราชและการรับรองสถานะของศาสนจักรในอิตาลีถือเป็นความสำเร็จที่สำคัญ

3.5. ช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง

สันตะสำนักซึ่งปกครองนครรัฐวาติกัน ได้ดำเนินนโยบายความเป็นกลางในช่วงสงครามโลกครั้งที่สองภายใต้การนำของสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12 แม้ว่ากองทหารเยอรมันจะยึดครองกรุงโรมหลังจากการสงบศึกที่กัสซีบีเลในเดือนกันยายน ค.ศ. 1943 และกองกำลังฝ่ายสัมพันธมิตรจะขับไล่พวกเขาออกไปในปี ค.ศ. 1944 ทั้งสองฝ่ายต่างเคารพสถานะของนครรัฐวาติกันในฐานะดินแดนที่เป็นกลาง หนึ่งในลำดับความสำคัญทางการทูตหลักของปิอุสที่ 12 คือการป้องกันการทิ้งระเบิดในกรุงโรม ความอ่อนไหวในระดับสูงทำให้พระองค์ประท้วงแม้กระทั่งการทิ้งใบปลิวเหนือน่านฟ้ากรุงโรมโดยกองทัพอากาศสหราชอาณาจักร โดยอ้างว่าใบปลิวจำนวนเล็กน้อยที่ตกลงมาภายในนครรัฐวาติกันเป็นการละเมิดความเป็นกลาง นโยบายของรัฐบาลอังกฤษต่อวาติกัน ดังที่แสดงไว้ในรายงานการประชุมคณะรัฐมนตรีคือ "เราจะไม่ก่อกวนนครรัฐวาติกันไม่ว่าในกรณีใด ๆ แต่การดำเนินการของเราเกี่ยวกับส่วนที่เหลือของกรุงโรมจะขึ้นอยู่กับว่ารัฐบาลอิตาลีปฏิบัติตามกฎแห่งสงครามมากน้อยเพียงใด"

หลังจากสหรัฐอเมริกาเข้าร่วมสงคราม เจ้าหน้าที่สหรัฐฯ คัดค้านการทิ้งระเบิดนครรัฐวาติกัน เนื่องจากเกรงว่าจะทำให้สมาชิกคาทอลิกในกองทัพอเมริกันไม่พอใจ แต่กล่าวว่า "พวกเขาไม่สามารถหยุดยั้งอังกฤษจากการทิ้งระเบิดกรุงโรมได้ หากอังกฤษตัดสินใจเช่นนั้น" กองทัพสหรัฐฯ ถึงกับยกเว้นทหารคาทอลิกจากการโจมตีทางอากาศในกรุงโรมและพื้นที่อื่น ๆ ที่มีชาวคาทอลิกจำนวนมาก เว้นแต่พวกเขาจะตกลงเข้าร่วมโดยสมัครใจ ในทางกลับกัน อังกฤษยืนกรานว่า "พวกเขาจะทิ้งระเบิดกรุงโรมเมื่อใดก็ตามที่ความต้องการของสงครามเรียกร้อง"

ในเดือนธันวาคม ค.ศ. 1942 ทูตอังกฤษประจำสันตะสำนักเสนอให้กรุงโรมประกาศเป็นเมืองเปิด ซึ่งเป็นข้อเสนอที่สันตะสำนักให้ความสำคัญมากกว่าที่ทูตอาจตั้งใจไว้ ซึ่งไม่ได้ต้องการให้กรุงโรมเป็นเมืองเปิด แต่มุสโสลินีปฏิเสธข้อเสนอดังกล่าวเมื่อสันตะสำนักนำเสนอให้เขาพิจารณา เกี่ยวเนื่องกับการรุกรานซิซิลีของฝ่ายสัมพันธมิตร เครื่องบินกองทัพอากาศทหารบกสหรัฐ 500 ลำได้ทิ้งระเบิดกรุงโรมเมื่อวันที่ 19 กรกฎาคม ค.ศ. 1943 โดยมุ่งเป้าไปที่ศูนย์กลางทางรถไฟของเมืองเป็นหลัก มีผู้เสียชีวิตประมาณ 1,500 คน และปิอุสที่ 12 ซึ่งในเดือนก่อนหน้านั้นถูกบรรยายว่า "กังวลอย่างมาก" เกี่ยวกับความเป็นไปได้ที่กรุงโรมจะถูกทิ้งระเบิด ได้เสด็จเยี่ยมพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ การโจมตีทางอากาศของฝ่ายสัมพันธมิตรอีกครั้งเกิดขึ้นเมื่อวันที่ 13 สิงหาคม ค.ศ. 1943 หลังจากที่มุสโสลินีถูกโค่นล้มจากอำนาจ ในวันรุ่งขึ้น รัฐบาลอิตาลีชุดใหม่ได้ประกาศให้กรุงโรมเป็นเมืองเปิด หลังจากปรึกษาหารือกับสันตะสำนักเกี่ยวกับถ้อยคำในคำประกาศ

บทบาทของสันตะสำนักในการให้ความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมและการปกป้องผู้ลี้ภัยและกลุ่มผู้เปราะบางในช่วงสงครามเป็นประเด็นที่มีการถกเถียงกันอย่างกว้างขวาง สันตะสำนักได้ให้ที่พักพิงแก่ผู้ลี้ภัยจำนวนมาก รวมถึงชาวยิวบางส่วนภายในกำแพงวาติกันและในอาคารอื่น ๆ ที่มีสถานะนอกอาณาเขต อย่างไรก็ตาม ปิอุสที่ 12 ถูกวิพากษ์วิจารณ์จากบางฝ่ายว่าไม่ได้ประณามการกระทำทารุณของนาซีต่อชาวยิวอย่างเปิดเผยและแข็งขันเพียงพอ ในขณะที่ผู้ปกป้องพระองค์แย้งว่าการทูตอย่างเงียบ ๆ ของพระองค์ช่วยชีวิตผู้คนได้จำนวนมาก และการประณามอย่างเปิดเผยอาจนำไปสู่การตอบโต้ที่รุนแรงยิ่งขึ้นต่อชาวคาทอลิกและชาวยิวในดินแดนที่ถูกยึดครองโดยนาซี ผลกระทบของสงครามต่อนครรัฐวาติกันนั้นมีจำกัดในแง่ของความเสียหายทางกายภาพ แต่สงครามได้ทิ้งร่องรอยที่ลึกซึ้งต่อบทบาททางศีลธรรมและการทูตของสันตะสำนักในเวทีโลก

3.6. ประวัติศาสตร์หลังสงคราม

สมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12งดเว้นการแต่งตั้งพระคาร์ดินัลในช่วงสงคราม เมื่อสงครามโลกครั้งที่สองสิ้นสุดลง มีตำแหน่งสำคัญหลายตำแหน่งที่ว่างลง ได้แก่ พระคาร์ดินัลเลขาธิการแห่งรัฐ, คาแมร์เลงโก, อัครมหาเสนาบดี และสมณมนตรีแห่งสมณกระทรวงเพื่อผู้ถวายตน ปิอุสที่ 12 ทรงแต่งตั้งพระคาร์ดินัล 32 องค์ในช่วงต้นปี ค.ศ. 1946 โดยได้ประกาศพระประสงค์ดังกล่าวในสารวันคริสต์มาสก่อนหน้านั้น

กองกำลังทหารสันตะปาปา ยกเว้นองครักษ์สวิส ถูกยุบตามพระประสงค์ของสมเด็จพระสันตะปาปาปอลที่ 6 ดังที่ปรากฏในจดหมายลงวันที่ 14 กันยายน ค.ศ. 1970 กองกำลังทหารรักษาการณ์ถูกเปลี่ยนเป็นกองกำลังตำรวจและรักษาความปลอดภัยฝ่ายพลเรือน

ในปี ค.ศ. 1984 ข้อตกลงทางศาสนาฉบับใหม่ระหว่างสันตะสำนักและอิตาลีได้แก้ไขบทบัญญัติบางประการของสนธิสัญญาฉบับก่อนหน้า รวมถึงสถานะของศาสนาคริสต์นิกายคาทอลิกในฐานะศาสนาประจำชาติของอิตาลี ซึ่งเป็นสถานะที่ได้รับตามกฎหมายของราชอาณาจักรซาร์ดิเนียในปี ค.ศ. 1848

การก่อสร้างอาคารรับรองแขกหลังใหม่ อาคารนักบุญมาร์ธา (Domus Sanctae Marthae) ในปี ค.ศ. 1995 ติดกับมหาวิหารนักบุญเปโตร ถูกวิพากษ์วิจารณ์โดยกลุ่มนักอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมชาวอิตาลี ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากนักการเมืองอิตาลี พวกเขากล่าวอ้างว่าอาคารใหม่จะบดบังทัศนียภาพของมหาวิหารจากอพาร์ตเมนต์ของชาวอิตาลีที่อยู่ใกล้เคียง เป็นเวลาสั้น ๆ ที่แผนการดังกล่าวทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างวาติกันและรัฐบาลอิตาลีตึงเครียด หัวหน้าฝ่ายบริการทางเทคนิคของวาติกันได้ปฏิเสธอย่างแข็งขันต่อการท้าทายสิทธิของรัฐวาติกันในการก่อสร้างภายในเขตแดนของตน

จอห์น อาร์. มอร์ส เขียนในวารสาร European Journal of International Law ว่าเนื่องจากเงื่อนไขของสนธิสัญญาลาเตรัน สถานะของนครรัฐวาติกันในฐานะรัฐอธิปไตย และสถานะของพระสันตะปาปาในฐานะประมุขแห่งรัฐนั้นเป็นปัญหา

หลังสงครามโลกครั้งที่สอง นครรัฐวาติกันได้เผชิญกับการเปลี่ยนแปลงและเหตุการณ์สำคัญหลายประการ หนึ่งในเหตุการณ์ที่สำคัญที่สุดคือสังคายนาวาติกันครั้งที่สอง (ค.ศ. 1962-1965) ซึ่งนำไปสู่การปฏิรูปครั้งสำคัญในศาสนจักรคาทอลิก รวมถึงการปรับปรุงพิธีกรรม การส่งเสริมการเสวนากับศาสนาอื่น ๆ และการเน้นย้ำบทบาทของฆราวาสในศาสนจักร สังคายนาครั้งนี้มีผลกระทบอย่างลึกซึ้งต่อชีวิตของชาวคาทอลิกทั่วโลก และสะท้อนถึงความพยายามของศาสนจักรในการปรับตัวเข้ากับโลกสมัยใหม่

นอกจากนี้ นครรัฐวาติกันยังได้ขยายความสัมพันธ์ทางการทูตกับนานาประเทศอย่างต่อเนื่อง และมีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมสันติภาพ สิทธิมนุษยชน และการพัฒนาประชาธิปไตยในเวทีโลก พระสันตะปาปาหลายพระองค์ โดยเฉพาะสมเด็จพระสันตะปาปาจอห์น ปอลที่ 2 ได้เสด็จเยือนประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก เพื่อส่งเสริมความเข้าใจอันดีระหว่างชนชาติต่าง ๆ และเรียกร้องให้มีการเคารพสิทธิมนุษยชนและเสรีภาพทางศาสนา บทบาทของวาติกันในการล่มสลายของระบอบคอมมิวนิสต์ในยุโรปตะวันออกยังคงเป็นที่ถกเถียง แต่ปฏิเสธไม่ได้ว่าการสนับสนุนขบวนการประชาธิปไตยในโปแลนด์และประเทศอื่น ๆ ของสมเด็จพระสันตะปาปาจอห์น ปอลที่ 2 มีส่วนสำคัญในการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในภูมิภาค อย่างไรก็ตาม นโยบายและจุดยืนของวาติกันในบางประเด็น เช่น การคุมกำเนิด การแต่งงานของเพศเดียวกัน และบทบาทของสตรีในศาสนจักร ยังคงเป็นที่วิพากษ์วิจารณ์จากกลุ่มต่าง ๆ ที่เห็นว่าขัดต่อหลักการสิทธิมนุษยชนและความเสมอภาค

4.1. อาณาเขต

ชื่อ "วาติกัน" ถูกใช้มาตั้งแต่สมัยสาธารณรัฐโรมัน เพื่อเรียกพื้นที่ลุ่มน้ำขัง Ager Vaticanus ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำไทเบอร์ ตรงข้ามกับกรุงโรม ตั้งอยู่ระหว่างเนินเขาจานีโกลุม เนินเขาวาติกัน และมอนเตมารีโอ ทอดยาวไปถึงเนินเขาอเวนตีน และไปจนถึงจุดบรรจบของลำห้วยเครเมรา อาณาเขตของนครรัฐวาติกันเป็นส่วนหนึ่งของเนินเขาวาติกัน และทุ่งวาติกันเดิมที่อยู่ติดกัน ในอาณาเขตนี้มีการสร้างมหาวิหารนักบุญเปโตร พระราชวังพระสันตะปาปา โบสถ์น้อยซิสทีน และพิพิธภัณฑ์ต่าง ๆ รวมถึงอาคารอื่น ๆ อีกมากมาย พื้นที่นี้เป็นส่วนหนึ่งของริโอเน (rione) ของโรมที่ชื่อว่าบอร์โก จนถึงปี ค.ศ. 1929 พื้นที่นี้ถูกแยกออกจากตัวเมือง ตั้งอยู่บนฝั่งตะวันตกของแม่น้ำไทเบอร์ เป็นส่วนที่ยื่นออกมาจากเมืองซึ่งได้รับการคุ้มครองโดยการรวมเข้าไว้ในกำแพงของสมเด็จพระสันตะปาปาลีโอที่ 4 (ค.ศ. 847-855) และต่อมาได้ขยายเพิ่มเติมด้วยกำแพงป้อมปราการในปัจจุบัน ซึ่งสร้างขึ้นในสมัยสมเด็จพระสันตะปาปาปอลที่ 3 (ค.ศ. 1534-1549) สมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 4 (ค.ศ. 1559-1565) และสมเด็จพระสันตะปาปาเออร์บันที่ 8 (ค.ศ. 1623-1644)

เมื่อสนธิสัญญาลาเตรันในปี ค.ศ. 1929 ซึ่งกำหนดรูปแบบของรัฐกำลังถูกจัดเตรียมขึ้น ขอบเขตของดินแดนที่เสนอได้รับอิทธิพลจากข้อเท็จจริงที่ว่าส่วนใหญ่ของดินแดนนั้นถูกล้อมรอบด้วยวงแหวนนี้เกือบทั้งหมด สำหรับบางส่วนของพรมแดน ไม่มีกำแพง แต่แนวอาคารบางหลังเป็นส่วนหนึ่งของเขตแดน และสำหรับส่วนเล็ก ๆ ของพรมแดนได้มีการสร้างกำแพงสมัยใหม่ขึ้น

อาณาเขตนี้รวมถึงจัตุรัสนักบุญเปโตร ซึ่งแยกจากอาณาเขตของอิตาลีเพียงแค่เส้นสีขาวตามแนวขอบของจัตุรัส ที่ซึ่งจัตุรัสสัมผัสกับจัตุรัสปีโอที่ 12 (Piazza Pio XII) สามารถเข้าถึงจัตุรัสนักบุญเปโตรได้ทางถนนปรองดอง (Via della Conciliazione) ซึ่งทอดยาวจากใกล้แม่น้ำไทเบอร์ไปยังจัตุรัสนักบุญเปโตร ถนนใหญ่สายนี้สร้างขึ้นโดยเบนิโต มุสโสลินีหลังจากการสรุปสนธิสัญญาลาเตรัน

ตามสนธิสัญญาลาเตรัน ทรัพย์สินของสันตะสำนักบางแห่งที่ตั้งอยู่ในดินแดนอิตาลี โดยเฉพาะอย่างยิ่งพระราชวังฤดูร้อนกัสเตลกันดอลโฟและมหาวิหารเอกสำคัญ ๆ มีสถานะนอกอาณาเขตคล้ายกับสถานเอกอัครราชทูตต่างประเทศ ทรัพย์สินเหล่านี้กระจายอยู่ทั่วกรุงโรมและอิตาลี เป็นที่ตั้งของสำนักงานและสถาบันที่จำเป็นต่อลักษณะและภารกิจของสันตะสำนัก

กัสเตลกันดอลโฟและมหาวิหารที่ระบุชื่อไว้ จะได้รับการลาดตระเวนภายในโดยเจ้าหน้าที่ตำรวจของนครรัฐวาติกัน ไม่ใช่โดยตำรวจอิตาลี ตามสนธิสัญญาลาเตรัน (ข้อ 3) จัตุรัสนักบุญเปโตร จนถึงแต่ไม่รวมถึงบันไดที่นำไปสู่มหาวิหาร โดยปกติจะได้รับการลาดตระเวนโดยตำรวจอิตาลี

ไม่มีการควบคุมหนังสือเดินทางสำหรับผู้มาเยือนที่เดินทางเข้านครรัฐวาติกันจากดินแดนอิตาลีโดยรอบ มีทางเข้าสาธารณะฟรีไปยังจัตุรัสนักบุญเปโตรและมหาวิหาร และในโอกาสที่พระสันตะปาปาเสด็จออกพบปะประชาชนทั่วไป ไปยังห้องโถงที่ใช้จัดงาน สำหรับการเข้าเฝ้าเหล่านี้และสำหรับพิธีสำคัญในมหาวิหารและจัตุรัสนักบุญเปโตร จะต้องได้รับบัตรเข้าชมฟรีล่วงหน้า พิพิธภัณฑ์วาติกัน ซึ่งรวมถึงโบสถ์น้อยซิสทีน โดยปกติจะเรียกเก็บค่าธรรมเนียมแรกเข้า ไม่มีการเข้าถึงสวนสาธารณะโดยทั่วไป แต่สามารถจัดทัวร์ชมสวนและพื้นที่ขุดค้นใต้มหาวิหารสำหรับกลุ่มเล็ก ๆ ได้ สถานที่อื่น ๆ เปิดให้เฉพาะบุคคลที่มีธุรกิจต้องติดต่อเท่านั้น

4.2. สภาพภูมิอากาศ

สภาพภูมิอากาศของนครรัฐวาติกันเหมือนกับของกรุงโรม คือเป็นภูมิอากาศแบบอบอุ่น ภูมิอากาศแบบเมดิเตอร์เรเนียน Csa โดยมีฤดูหนาวที่ไม่รุนแรงและมีฝนตกตั้งแต่เดือนตุลาคมถึงกลางเดือนพฤษภาคม และฤดูร้อนที่ร้อนและแห้งตั้งแต่เดือนพฤษภาคมถึงกันยายน ลักษณะเฉพาะทางภูมิศาสตร์เล็กน้อยบางประการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหมอกและน้ำค้าง เกิดจากขนาดที่ใหญ่ผิดปกติของมหาวิหารนักบุญเปโตร ระดับความสูง น้ำพุ และขนาดของจัตุรัสที่ปูด้วยหินขนาดใหญ่ อุณหภูมิสูงสุดที่เคยบันทึกไว้คือ 40.7 °C ในวันที่ 2 สิงหาคม ค.ศ. 2017 และ 27 มิถุนายน ค.ศ. 2022

ในเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 2007 วาติกันยอมรับข้อเสนอจากบริษัทสองแห่งซึ่งตั้งอยู่ในซานฟรานซิสโกและบูดาเปสต์ตามลำดับ โดยจะกลายเป็นรัฐที่เป็นกลางทางคาร์บอนแห่งแรกโดยการชดเชยการปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์ด้วยการสร้างป่าภูมิอากาศวาติกันในฮังการี ซึ่งเป็นเพียงท่าทีเชิงสัญลักษณ์เพื่อส่งเสริมให้ชาวคาทอลิกทำมากขึ้นเพื่อปกป้องโลก อย่างไรก็ตาม โครงการนี้ไม่ประสบความสำเร็จ

เมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน ค.ศ. 2008 วาติกันได้ดำเนินการตามแผนที่ประกาศไว้ในเดือนพฤษภาคม ค.ศ. 2007 เพื่อคลุมหลังคาของหอประชุมปอลที่ 6ด้วยแผงโซลาร์เซลล์

4.3. สวนวาติกัน

ภายในอาณาเขตของนครรัฐวาติกันมีสวนวาติกัน (Giardini Vaticani_{จาร์ดีนี วาตีกานี}^{ภาษาอิตาลี}) ซึ่งคิดเป็นพื้นที่ประมาณครึ่งหนึ่งของอาณาเขตทั้งหมด สวนเหล่านี้ก่อตั้งขึ้นในสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยาและสมัยบาโรก ประดับประดาด้วยน้ำพุและประติมากรรม

สวนครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 23 ha จุดสูงสุดคือ 60 m เหนือระดับน้ำทะเลปานกลาง กำแพงหินล้อมรอบพื้นที่ทางทิศเหนือ ทิศใต้ และทิศตะวันตก

สวนเหล่านี้มีประวัติย้อนกลับไปถึงยุคกลาง เมื่อสวนผลไม้และไร่องุ่นทอดยาวไปทางเหนือของพระราชวังพระสันตะปาปา ในปี ค.ศ. 1279 สมเด็จพระสันตะปาปานิโคลัสที่ 3 (โจวันนี กาเอตาโน ออร์ซินี, 1277-1280) ได้ย้ายที่ประทับกลับไปยังวาติกันจากพระราชวังลาเตรันและล้อมรอบบริเวณนี้ด้วยกำแพง พระองค์ทรงปลูกสวนผลไม้ (pomerium) สนามหญ้า (pratellum) และสวน (viridarium)

5.1. โครงสร้างรัฐและสันตะสำนัก

นครรัฐวาติกัน ซึ่งก่อตั้งขึ้นในปี ค.ศ. 1929 โดยข้อตกลงลาเตรัน (Lateran Pacts) ทำให้สันตะสำนักมีเขตอำนาจทางโลกและเอกราชภายในดินแดนขนาดเล็ก นครรัฐวาติกันแตกต่างจากสันตะสำนัก ดังนั้น รัฐจึงถือได้ว่าเป็นเครื่องมือที่สำคัญแต่ไม่จำเป็นของสันตะสำนัก สันตะสำนักเองได้ดำรงอยู่มาอย่างต่อเนื่องในฐานะนิติบุคคลตั้งแต่สมัยจักรวรรดิโรมัน และได้รับการยอมรับในระดับสากลในฐานะองค์กรอธิปไตยที่มีอำนาจและเป็นอิสระตั้งแต่สมัยโบราณตอนปลายจนถึงปัจจุบัน โดยไม่มีการหยุดชะงักแม้ในช่วงเวลาที่ถูกยึดครองดินแดน (เช่น ค.ศ. 1870 ถึง 1929)

นครรัฐวาติกันเป็นหนึ่งในไม่กี่รัฐเอกราชที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางซึ่งยังไม่ได้เป็นสมาชิกขององค์การสหประชาชาติ สันตะสำนัก ซึ่งแตกต่างจากนครรัฐวาติกัน มีสถานะผู้สังเกตการณ์ถาวร โดยมีสิทธิทั้งหมดของสมาชิกเต็มรูปแบบยกเว้นการลงคะแนนเสียงในสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ

5.2. โครงสร้างรัฐบาล

รัฐบาลของนครรัฐวาติกันมีโครงสร้างที่เป็นเอกลักษณ์ เนื่องจากถูกปกครองโดยสันตะสำนัก สมเด็จพระสันตะปาปาจึงทรงเป็นประมุขแห่งรัฐ แต่ทรงได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานต่าง ๆ ในขณะที่อำนาจนิติบัญญัติยังได้รับการจัดการในนามของพระสันตะปาปาโดยสมณกรรมาธิการนครรัฐวาติกัน ซึ่งเป็นคณะพระคาร์ดินัลที่พระสันตะปาปาทรงแต่งตั้งเป็นระยะเวลาห้าปี อำนาจบริหารจะถูกใช้โดยประธานคณะกรรมาธิการดังกล่าว (ซึ่งเป็นผลให้เป็นประธานของผู้ว่าการรัฐด้วย) โดยมีเลขาธิการทั่วไปและรองเลขาธิการทั่วไปคอยช่วยเหลือ ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศของรัฐนั้นมอบหมายให้สำนักเลขาธิการแห่งรัฐและหน่วยงานทางการทูตของสันตะสำนัก

อย่างไรก็ตาม สมเด็จพระสันตะปาปาทรงมีอำนาจเด็ดขาดทั้งในฝ่ายบริหาร นิติบัญญัติ และตุลาการเหนือนครรัฐวาติกัน และด้วยเหตุนี้จึงทรงเป็นกษัตริย์ผู้มีอำนาจเด็ดขาดเพียงพระองค์เดียวในยุโรป

ในทางปฏิบัติ มีหน่วยงานที่จัดการเกี่ยวกับสุขภาพ ความมั่นคง โทรคมนาคม และเรื่องอื่น ๆ

5.2.1. ประมุขแห่งรัฐ (พระสันตะปาปา)

เนื่องจากนครรัฐวาติกันอยู่ภายใต้การปกครองของสันตะสำนัก สมเด็จพระสันตะปาปาจึงทรงเป็นประมุขแห่งรัฐ โดยตำแหน่งของนครรัฐวาติกัน ซึ่งเป็นหน้าที่ที่ขึ้นอยู่กับหน้าที่หลักของพระองค์ในฐานะมุขนายกแห่งสังฆมณฑลโรมและประมุขของคริสตจักรโรมันคาทอลิก คำว่า "สันตะสำนัก" ไม่ได้หมายถึงรัฐวาติกัน แต่หมายถึงการปกครองทางจิตวิญญาณและงานอภิบาลของพระสันตะปาปา ซึ่งส่วนใหญ่ดำเนินการผ่านทางสภาปกครองโรมัน (Roman Curia) ตำแหน่งอย่างเป็นทางการของพระองค์เกี่ยวกับนครรัฐวาติกันคือ ประมุขแห่งรัฐนครรัฐวาติกัน

สมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิส ประสูติในชื่อ ฮอร์เฮ มาริโอ เบร์โกกลิโอ ในกรุงบัวโนสไอเรส ประเทศอาร์เจนตินา ทรงได้รับเลือกตั้งเมื่อวันที่ 13 มีนาคม ค.ศ. 2013 เจ้าหน้าที่รัฐบาลระดับรองที่สำคัญที่สุดของพระองค์สำหรับนครรัฐวาติกัน รวมถึงประมุขรัฐบาลของประเทศคือประธานสมณกรรมาธิการนครรัฐวาติกัน ซึ่งตั้งแต่ปี ค.ศ. 1952 ได้ปฏิบัติหน้าที่ซึ่งก่อนหน้านี้เป็นของผู้ว่าการนครรัฐวาติกัน ตั้งแต่ปี ค.ศ. 2001 ประธานสมณกรรมาธิการนครรัฐวาติกันยังดำรงตำแหน่งประธานผู้ว่าการรัฐนครรัฐวาติกันด้วย ประธานคนปัจจุบันคือพระคาร์ดินัลชาวสเปน เฟร์นันโด เบร์เฆซ อัลซากา ซึ่งได้รับการแต่งตั้งเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 2021

การตัดสินใจของพระสันตะปาปามีผลกระทบอย่างมากต่อค่านิยมทางสังคม ประชาธิปไตย และสิทธิมนุษยชนทั่วโลก ในฐานะผู้นำทางจิตวิญญาณของชาวคาทอลิกกว่าพันล้านคน พระสันตะปาปาทรงมีอิทธิพลต่อประเด็นทางศีลธรรมและจริยธรรมที่สำคัญ เช่น สิทธิในชีวิต ความยากจน ความยุติธรรมทางสังคม และสิ่งแวดล้อม คำสอนและการเทศนาของพระองค์สามารถส่งเสริมค่านิยมประชาธิปไตยและการเคารพสิทธิมนุษยชนได้ อย่างไรก็ตาม จุดยืนของศาสนจักรในบางประเด็น เช่น การคุมกำเนิด การทำแท้ง สิทธิของสตรี และสิทธิของกลุ่ม LGBTQ+ มักถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าขัดต่อหลักการสิทธิมนุษยชนสากลและจำกัดเสรีภาพส่วนบุคคล บทบาทของพระสันตะปาปาในการส่งเสริมการเสวนาระหว่างศาสนาและวัฒนธรรมถือเป็นสิ่งสำคัญในการสร้างสันติภาพและความเข้าใจอันดีในโลก แต่ในขณะเดียวกัน การรักษาจุดยืนทางเทววิทยาที่เข้มงวดอาจถูกมองว่าเป็นอุปสรรคต่อความก้าวหน้าในบางประเด็นทางสังคม การวิเคราะห์ผลกระทบของการตัดสินใจของพระสันตะปาปาจึงต้องพิจารณาถึงความซับซ้อนเหล่านี้อย่างรอบด้าน

5.2.2. ฝ่ายบริหาร (คณะผู้ว่าการ)

อำนาจบริหารของนครรัฐวาติกันมอบหมายให้แก่ผู้ว่าการนครรัฐวาติกัน (Governorate of Vatican City State) ซึ่งนำโดยประธานผู้ว่าการนครรัฐวาติกัน ผู้ดำรงตำแหน่งนี้คือคนเดียวกับประธานสมณกรรมาธิการนครรัฐวาติกัน คณะผู้ว่าการประกอบด้วยผู้ช่วยโดยตรงสองคนของประธาน คือ เลขาธิการทั่วไป และรองเลขาธิการทั่วไป สมาชิกของสำนักเลขาธิการทั่วไป ทั้งหมดได้รับการแต่งตั้งจากสมเด็จพระสันตะปาปาเป็นระยะเวลาห้าปี การดำเนินการที่สำคัญของคณะผู้ว่าการจะต้องได้รับการยืนยันจากสมณกรรมาธิการนครรัฐวาติกันและจากพระสันตะปาปาผ่านทางสำนักเลขาธิการแห่งรัฐ

คณะผู้ว่าการดูแลการทำงานของรัฐบาลกลางผ่านหน่วยงานและสำนักงานต่าง ๆ ผู้อำนวยการและเจ้าหน้าที่ของสำนักงานเหล่านี้ได้รับการแต่งตั้งจากพระสันตะปาปาเป็นระยะเวลาห้าปี
คณะผู้ว่าการแบ่งออกเป็นสำนักงานกลาง (แห่งหนึ่งสำหรับกฎหมาย และอีกแห่งสำหรับบุคลากร) และคณะกรรมการอำนวยการที่มีบทบาทในเรื่องต่อไปนี้:

• โครงสร้างพื้นฐานและบริการสาธารณะ
• โทรคมนาคมและบริการคอมพิวเตอร์เทคโนโลยีสารสนเทศ
• บริการบังคับใช้กฎหมายและการป้องกันพลเรือน
• สุขภาพและสุขอนามัย
• พิพิธภัณฑ์และมรดกทางวัฒนธรรม
• คฤหาสน์ของพระสันตะปาปา

นอกจากนี้ยังมีหน่วยงานย่อยสำหรับเรื่องการเงิน วินัย บุคลากร และการคัดเลือกบุคลากร

วิธีการดำเนินงานด้านบริหารของคณะผู้ว่าการแห่งนครรัฐวาติกันเป็นไปตามกฎหมายและระเบียบที่กำหนดขึ้น โดยเน้นความโปร่งใสและประสิทธิภาพ อย่างไรก็ตาม การดำเนินงานของสถาบันนี้ ซึ่งมีโครงสร้างแบบรวมอำนาจและมีลักษณะทางศาสนาเป็นหลัก อาจก่อให้เกิดคำถามเกี่ยวกับความรับผิดชอบและการมีส่วนร่วมของพลเมืองในกระบวนการตัดสินใจ การตรวจสอบการใช้อำนาจและการบริหารจัดการทรัพยากรของรัฐวาติกันเป็นประเด็นที่ได้รับความสนใจจากทั้งภายในและภายนอกศาสนจักร โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการเงินและความโปร่งใส

5.3. ความมั่นคงแห่งชาติและการรักษาความสงบเรียบร้อย

นครรัฐวาติกัน ในฐานะรัฐอิสระ มีระบบการรักษาความมั่นคงและการรักษาความสงบเรียบร้อยเป็นของตนเอง แม้ว่าจะมีขนาดเล็กและพึ่งพากองทัพอิตาลีในการป้องกันประเทศในกรณีที่มีการรุกรานจากภายนอกก็ตาม สถาบันที่เกี่ยวข้องกับการรักษาความมั่นคงและความสงบเรียบร้อยภายในวาติกันประกอบด้วยกองกำลังทหารและตำรวจเฉพาะของตน

5.3.1. การทหาร (องครักษ์สวิส)

องครักษ์สวิส (Pontificia Cohors Helvetica_{ปอนตีฟีชีอา โกโฮร์ส เฮลเวตีกา}^{ภาษาละติน}; Guardia Svizzera Pontificia_{กวาร์เดีย สวิตเซรา ปอนตีฟีชา}^{ภาษาอิตาลี}) เป็นกองกำลังทหารที่มีหน้าที่รับผิดชอบความปลอดภัยส่วนพระองค์ของสมเด็จพระสันตะปาปา และผู้พำนักอาศัยในนครรัฐวาติกัน ก่อตั้งขึ้นโดยสมเด็จพระสันตะปาปาจูเลียสที่ 2 เมื่อวันที่ 22 มกราคม ค.ศ. 1506 โดยเป็นหน่วยทหารรักษาพระองค์ส่วนพระองค์ของพระสันตะปาปา และยังคงปฏิบัติหน้าที่นั้นมาจนถึงปัจจุบัน องครักษ์สวิสไม่ได้ขึ้นตรงต่อนครรัฐวาติกัน แต่ขึ้นตรงต่อสันตะสำนักโดยตรง

• ประวัติ:** องครักษ์สวิสมีประวัติศาสตร์ยาวนานและมีชื่อเสียงด้านความภักดีและความกล้าหาญ เหตุการณ์สำคัญที่แสดงถึงความเสียสละของพวกเขาคือการปล้นกรุงโรม ในปี ค.ศ. 1527 ซึ่งองครักษ์สวิสส่วนใหญ่เสียชีวิตเพื่อปกป้องสมเด็จพระสันตะปาปาเคลเมนต์ที่ 7 ให้ทรงหลบหนีไปยังปราสาทซันตันเจโลได้อย่างปลอดภัย

• ภารกิจ:** ภารกิจหลักขององครักษ์สวิสคือการรับรองความปลอดภัยของพระสันตะปาปาและพระราชวังพระสันตะปาปา พวกเขายังทำหน้าที่รักษาการณ์ที่ทางเข้านครรัฐวาติกัน ให้บริการด้านพิธีการ เช่น การต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง และคุ้มกันพระสันตะปาปาในระหว่างการเสด็จเยือนต่างประเทศ

• โครงสร้างองค์กร:** ณ สิ้นปี ค.ศ. 2005 องครักษ์สวิสมีกำลังพล 134 นาย การรับสมัครจัดทำขึ้นโดยข้อตกลงพิเศษระหว่างสันตะสำนักและสวิตเซอร์แลนด์ ผู้บัญชาการองครักษ์สวิส (ปัจจุบันคือพันเอกคริสตอฟ กราฟ) เป็นผู้รับผิดชอบการปฏิบัติงานของหน่วย

• กระบวนการคัดเลือก:** ผู้สมัครจะต้องเป็นชายชาวคาทอลิกที่ยังไม่ได้สมรส มีสัญชาติสวิส ผ่านการฝึกขั้นพื้นฐานกับกองทัพสวิสและมีใบรับรองความประพฤติดี อายุระหว่าง 19 ถึง 30 ปี และมีความสูงอย่างน้อย 174 cm สมาชิกจะได้รับการติดตั้งอาวุธขนาดเล็กและง้าวแบบดั้งเดิม (หรือที่เรียกว่า Swiss voulge) และได้รับการฝึกฝนในยุทธวิธีคุ้มกันบุคคล ร่วมกับหน่วยทหารรักษาการณ์แห่งนครรัฐวาติกัน องครักษ์สวิสมีบทบาทในการควบคุมชายแดนอิตาลี-วาติกัน

การดำรงอยู่ขององครักษ์สวิสในฐานะกองกำลังทหารขนาดเล็กที่มาจากต่างชาติในรัฐสมัยใหม่เป็นลักษณะเฉพาะของวาติกัน ซึ่งสะท้อนถึงประวัติศาสตร์อันยาวนานและความสัมพันธ์พิเศษระหว่างสันตะสำนักกับสวิตเซอร์แลนด์ อย่างไรก็ตาม การจำกัดคุณสมบัติของผู้สมัครเฉพาะชายชาวสวิสที่เป็นคาทอลิก อาจถูกมองว่าเป็นการเลือกปฏิบัติในมุมมองของความเสมอภาคและสิทธิมนุษยชนสากล

5.3.2. ตำรวจและหน่วยดับเพลิง

นอกเหนือจากองครักษ์สวิสซึ่งมีหน้าที่หลักในการคุ้มกันพระสันตะปาปาแล้ว นครรัฐวาติกันยังมีหน่วยงานที่รับผิดชอบการรักษาความสงบเรียบร้อยและการดับเพลิงภายในอาณาเขตของตน ได้แก่

• หน่วยทหารรักษาการณ์แห่งนครรัฐวาติกัน (Corps of Gendarmerie of Vatican City / Corpo della Gendarmeria):**
  • บทบาทและโครงสร้างองค์กร:** หน่วยทหารรักษาการณ์ หรือที่เรียกสั้น ๆ ว่า หน่วยตำรวจวาติกัน เป็นหน่วยงานตำรวจและรักษาความปลอดภัยของนครรัฐวาติกันและทรัพย์สินนอกอาณาเขตของสันตะสำนัก หน่วยนี้รับผิดชอบด้านความปลอดภัย ความสงบเรียบร้อยของประชาชน การควบคุมชายแดน การควบคุมการจราจร การสืบสวนอาชญากรรม และหน้าที่ตำรวจทั่วไปอื่น ๆ ในนครรัฐวาติกัน รวมถึงการรักษาความปลอดภัยให้แก่พระสันตะปาปานอกนครรัฐวาติกันด้วย หน่วยนี้มีกำลังพลประมาณ 130 นาย และเป็นส่วนหนึ่งของคณะกรรมการบริการความปลอดภัยและการป้องกันพลเรือน (Directorate for Security Services and Civil Defence) ซึ่งเป็นหน่วยงานหนึ่งของผู้ว่าการนครรัฐวาติกัน ถึงแม้ว่าจัตุรัสนักบุญเปโตรจะเป็นส่วนหนึ่งของอาณาเขตวาติกัน แต่โดยปกติแล้วจะได้รับการดูแลความปลอดภัยจากกองกำลังตำรวจอิตาลี
  • กิจกรรมหลัก:** ปฏิบัติหน้าที่ตำรวจทั่วไป การควบคุมการจราจร การรักษาความปลอดภัยในงานพิธีต่าง ๆ การสืบสวนสอบสวนอาชญากรรมที่เกิดขึ้นภายในนครรัฐวาติกัน และการประสานงานกับหน่วยงานตำรวจอิตาลีและนานาชาติ
  • หน่วยดับเพลิงแห่งนครรัฐวาติกัน (Corps of Firefighters of the Vatican City State / Corpo dei Vigili del Fuoco dello Stato della Città del Vaticano):**
    • บทบาทและโครงสร้างองค์กร:** หน่วยดับเพลิงแห่งนครรัฐวาติกันเป็นหน่วยงานดับเพลิงแห่งชาติ มีประวัติย้อนไปถึงต้นศตวรรษที่ 19 และก่อตั้งในรูปแบบปัจจุบันในปี ค.ศ. 1941 หน่วยนี้รับผิดชอบการดับเพลิง รวมถึงสถานการณ์ป้องกันพลเรือนที่หลากหลาย เช่น อุทกภัย ภัยธรรมชาติ และอุบัติภัยหมู่ หน่วยดับเพลิงอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของรัฐบาลผ่านทางคณะกรรมการบริการความปลอดภัยและการป้องกันพลเรือน ซึ่งรับผิดชอบหน่วยทหารรักษาการณ์ด้วย
    • กิจกรรมหลัก:** การป้องกันและระงับอัคคีภัย การกู้ภัย การจัดการเหตุฉุกเฉินต่าง ๆ และการให้ความช่วยเหลือด้านการป้องกันพลเรือน

    การมีอยู่ของหน่วยงานเหล่านี้สะท้อนให้เห็นถึงความจำเป็นของนครรัฐวาติกันในการดูแลความปลอดภัยและความสงบเรียบร้อยภายในอาณาเขตของตนเอง แม้ว่าจะมีขนาดเล็กและพึ่งพาความช่วยเหลือจากอิตาลีในบางด้าน การดำเนินงานของหน่วยงานเหล่านี้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการรักษาความปลอดภัยของพระสันตะปาปา ผู้อยู่อาศัย และผู้มาเยือน รวมถึงการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าของวาติกัน

5.3.3. สถานการณ์อาชญากรรม

อาชญากรรมในนครรัฐวาติกันส่วนใหญ่ประกอบด้วยการฉกชิงกระเป๋า การล้วงกระเป๋า และการการลักเล็กขโมยน้อยในร้านค้าโดยบุคคลภายนอก การสัญจรของนักท่องเที่ยวในจัตุรัสนักบุญเปโตรเป็นหนึ่งในสถานที่หลักสำหรับนักล้วงกระเป๋าในนครรัฐวาติกัน หากมีการก่ออาชญากรรมในจัตุรัสนักบุญเปโตร ผู้กระทำผิดอาจถูกจับกุมและดำเนินคดีโดยทางการอิตาลี เนื่องจากพื้นที่ดังกล่าวโดยปกติจะได้รับการลาดตระเวนโดยตำรวจอิตาลี

ภายใต้เงื่อนไขของข้อ 22 ของสนธิสัญญาลาเตรัน อิตาลีจะดำเนินการลงโทษบุคคลสำหรับการก่ออาชญากรรมภายในนครรัฐวาติกันตามคำร้องขอของสันตะสำนัก และจะดำเนินการกับบุคคลผู้กระทำความผิดด้วยตนเอง หากบุคคลนั้นหลบหนีไปยังดินแดนอิตาลี บุคคลที่ถูกกล่าวหาว่าก่ออาชญากรรมที่เป็นที่ยอมรับทั้งในอิตาลีและนครรัฐวาติกันซึ่งกระทำในดินแดนอิตาลี จะถูกส่งตัวให้ทางการอิตาลีหากพวกเขาหลบหนีไปยังนครรัฐวาติกันหรือในอาคารที่ได้รับความคุ้มครองตามสนธิสัญญา

นครรัฐวาติกันไม่มีระบบเรือนจำ นอกเหนือจากห้องขังไม่กี่ห้องสำหรับการควบคุมตัวก่อนการพิจารณาคดี บุคคลที่ถูกตัดสินว่ามีความผิดฐานก่ออาชญากรรมในวาติกันจะรับโทษในเรือนจำของอิตาลี (Polizia Penitenziaria) โดยวาติกันเป็นผู้รับผิดชอบค่าใช้จ่าย

แม้ว่าอาชญากรรมส่วนใหญ่ในวาติกันจะเป็นอาชญากรรมเล็กน้อยที่มุ่งเป้าไปที่นักท่องเที่ยว แต่ก็มีกรณีอาชญากรรมที่ร้ายแรงกว่าเกิดขึ้นเป็นครั้งคราว เช่น คดีฆาตกรรมที่เกี่ยวข้องกับองครักษ์สวิสในปี ค.ศ. 1998 นอกจากนี้ ประเด็นเรื่องการล่วงละเมิดทางเพศโดยนักบวช ซึ่งเป็นปัญหาใหญ่ของศาสนจักรคาทอลิกทั่วโลก ก็ส่งผลกระทบต่อภาพลักษณ์ของวาติกัน แม้ว่าการกระทำผิดส่วนใหญ่จะไม่ได้เกิดขึ้นภายในอาณาเขตของนครรัฐวาติกันก็ตาม การจัดการกับอาชญากรรมเหล่านี้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งที่เกี่ยวข้องกับเจ้าหน้าที่ของศาสนจักรเอง เป็นความท้าทายที่สำคัญสำหรับระบบยุติธรรมของวาติกัน และมักถูกจับตามองอย่างใกล้ชิดจากประชาคมระหว่างประเทศในประเด็นความโปร่งใสและความรับผิดชอบ

6.1. การเข้าร่วมองค์การระหว่างประเทศ

นครรัฐวาติกันเองเข้าร่วมในองค์การระหว่างประเทศบางแห่งที่หน้าที่ขององค์การนั้นเกี่ยวข้องกับรัฐในฐานะหน่วยงานทางภูมิศาสตร์ ซึ่งแตกต่างจากสถานะทางกฎหมายที่ไม่ใช่ดินแดนของสันตะสำนัก องค์การเหล่านี้มีจำนวนน้อยกว่าองค์การที่สันตะสำนักเข้าร่วมในฐานะสมาชิกหรือผู้สังเกตการณ์อย่างมาก องค์การที่นครรัฐวาติกันเป็นสมาชิกมีดังต่อไปนี้:

• การประชุมไปรษณีย์และโทรคมนาคมแห่งยุโรป (CEPT)
• องค์การโทรคมนาคมผ่านดาวเทียมแห่งยุโรป (Eutelsat IGO)
• สภาธัญพืชนานาชาติ (IGC)
• สถาบันวิทยาการบริหารระหว่างประเทศ (IIAS)
• สหภาพโทรคมนาคมระหว่างประเทศ (ITU)
• องค์การโทรคมนาคมผ่านดาวเทียมระหว่างประเทศ (ITSO)
• องค์การตำรวจอาชญากรรมระหว่างประเทศ (Interpol)
• สหภาพสากลไปรษณีย์ (UPU)

นอกจากนี้ นครรัฐวาติกันยังเข้าร่วมใน:

• สมาคมการแพทย์โลก (World Medical Association)
• องค์การทรัพย์สินทางปัญญาแห่งโลก (WIPO)

ในขณะเดียวกัน สันตะสำนัก (ซึ่งแตกต่างจากนครรัฐวาติกัน) มีสถานะเป็นผู้สังเกตการณ์ถาวรในสมัชชาใหญ่แห่งสหประชาชาติ ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1964 (โดยได้รับสิทธิทั้งหมดของสมาชิกเต็มรูปแบบ ยกเว้นสิทธิในการออกเสียงลงคะแนน) ซึ่งทำให้สันตะสำนักสามารถเข้าร่วมการประชุมและกิจกรรมต่าง ๆ ขององค์การสหประชาชาติ (UN) และหน่วยงานพิเศษของ UN ได้ เช่น การมีส่วนร่วมในกองทุนกลางเพื่อการรับมือเหตุฉุกเฉิน (Central Emergency Response Fund) ซึ่งสันตะสำนักได้บริจาคเงินจำนวน 20.00 K USD ระหว่างปี ค.ศ. 2006 ถึง 2022

นครรัฐวาติกันไม่ได้เป็นสมาชิกของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ) และไม่ได้เป็นสมาชิกของศาลอาญาระหว่างประเทศ (ICC) ในยุโรป มีเพียงเบลารุสเท่านั้นที่เป็นรัฐที่ไม่ใช่ภาคีและไม่ได้ลงนามเช่นกัน ในขณะที่ยูเครนและโมนาโกเป็นรัฐที่ลงนามแล้วแต่ยังไม่ได้ให้สัตยาบัน และรัสเซียถอนตัวออกไปในปี ค.ศ. 2016 นครรัฐวาติกันไม่ได้เป็นสมาชิกของศาลสิทธิมนุษยชนยุโรป ในบรรดารัฐในยุโรป เบลารุสก็ไม่ได้เป็นสมาชิกเช่นกัน ในขณะที่รัสเซียได้ยุติการเป็นส่วนหนึ่งของศาลหลังจากถูกขับออกจากสภายุโรปภายหลังการรุกรานยูเครนของรัสเซียในปี ค.ศ. 2022

"มาตรฐานการรายงานร่วม" (CRS) ของOECD ซึ่งมีเป้าหมายเพื่อป้องกันการหลีกเลี่ยงภาษีและการฟอกเงิน ก็ยังไม่ได้รับการลงนาม นครรัฐวาติกันถูกวิพากษ์วิจารณ์เรื่องการปฏิบัติเกี่ยวกับการฟอกเงินในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมา ประเทศเดียวในยุโรปที่ยังไม่ได้ตกลงที่จะลงนามใน CRS คือเบลารุส นครรัฐวาติกันยังเป็นหนึ่งในไม่กี่ประเทศในโลกที่ไม่ได้ให้ข้อมูลทางการเงินที่เปิดเผยต่อสาธารณะใด ๆ แก่กองทุนการเงินระหว่างประเทศ

6.2. ความสัมพันธ์กับประเทศสำคัญ

นครรัฐวาติกัน โดยผ่านทางสันตะสำนัก ได้สถาปนาและรักษาความสัมพันธ์ทางการทูตกับประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก ความสัมพันธ์เหล่านี้มีความสำคัญทั้งในเชิงศาสนา การเมือง และวัฒนธรรม
อิตาลี:
ความสัมพันธ์กับอิตาลีมีความซับซ้อนและเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว เนื่องจากนครรัฐวาติกันเป็นรัฐอิสระที่ตั้งอยู่ภายในกรุงโรม เมืองหลวงของอิตาลี

• การสถาปนาความสัมพันธ์:** ความสัมพันธ์ทางการทูตอย่างเป็นทางการสถาปนาขึ้นผ่านสนธิสัญญาลาเตรันในปี ค.ศ. 1929 ซึ่งยุติ "ปัญหากรุงโรม" อันยาวนานระหว่างศาสนจักรกับรัฐอิตาลี สนธิสัญญานี้รับรองเอกราชของนครรัฐวาติกันและกำหนดสถานะพิเศษของศาสนาคาทอลิกในอิตาลี (ซึ่งสถานะศาสนาประจำชาติถูกยกเลิกในภายหลังในปี ค.ศ. 1984)
• ความสัมพันธ์ในปัจจุบัน:** ปัจจุบัน ความสัมพันธ์ระหว่างวาติกันกับอิตาลีโดยทั่วไปเป็นไปอย่างราบรื่นและมีความร่วมมือในหลายด้าน ทั้งสองฝ่ายเคารพอำนาจอธิปไตยของกันและกัน และมีการประสานงานในเรื่องต่าง ๆ เช่น ความมั่นคง การท่องเที่ยว และการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรม อย่างไรก็ตาม อาจมีประเด็นที่มีความเห็นแตกต่างกันบ้างในเรื่องนโยบายทางสังคมและศีลธรรม เช่น สิทธิของกลุ่ม LGBTQ+ หรือกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับชีวิตและครอบครัว
• มุมมองที่เกี่ยวข้องและประเด็นทางมนุษยธรรม:** จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม การพิจารณาความสัมพันธ์นี้ควรคำนึงถึงผลกระทบต่อสิทธิพลเมืองและเสรีภาพทางศาสนาในอิตาลี รวมถึงบทบาทของศาสนจักรในการกำหนดค่านิยมทางสังคมและอิทธิพลทางการเมืองในอิตาลี ประเด็นทางมนุษยธรรม เช่น การจัดการผู้ลี้ภัยและผู้อพยพ ซึ่งทั้งวาติกันและอิตาลีต่างมีบทบาทสำคัญ ก็เป็นอีกด้านหนึ่งที่ต้องพิจารณาถึงความร่วมมือและความท้าทาย

การสถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตกับประเทศสำคัญอื่น ๆ โดยทั่วไปเป็นไปตามหลักการทางการทูตสากล โดยสันตะสำนักมุ่งเน้นการส่งเสริมสันติภาพ ความยุติธรรม และการปกป้องสิทธิมนุษยชน ความสัมพันธ์กับประเทศต่าง ๆ มักเกี่ยวข้องกับการดูแลความเป็นอยู่ของชาวคาทอลิกในประเทศนั้น ๆ การส่งเสริมการศึกษาและกิจกรรมทางสังคมของศาสนจักร และการมีบทบาทในการไกล่เกลี่ยความขัดแย้งหรือส่งเสริมการพัฒนา การพิจารณาความสัมพันธ์เหล่านี้จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยมจะให้ความสำคัญกับการประเมินผลกระทบของนโยบายและความสัมพันธ์ดังกล่าวต่อสิทธิของประชาชน โดยเฉพาะกลุ่มเปราะบาง และการส่งเสริมค่านิยมประชาธิปไตยและความยุติธรรมทางสังคมในประเทศนั้น ๆ

7.1. การเงินและงบประมาณ

งบประมาณของนครรัฐวาติกันรวมถึงพิพิธภัณฑ์วาติกันและที่ทำการไปรษณีย์ และได้รับการสนับสนุนทางการเงินจากการขายแสตมป์ เหรียญกษาปณ์ เหรียญที่ระลึก และของที่ระลึกสำหรับนักท่องเที่ยว; จากค่าธรรมเนียมเข้าชมพิพิธภัณฑ์; และจากการขายสิ่งพิมพ์ รายได้และมาตรฐานการครองชีพของคนงานฆราวาสนั้นเทียบได้กับของคู่สัญญาที่ทำงานในกรุงโรม อุตสาหกรรมอื่น ๆ ได้แก่ การพิมพ์ การผลิตโมเสก และการผลิตเครื่องแบบเจ้าหน้าที่
สถาบันเพื่องานศาสนา (IOR, Istituto per le Opere di Religione) หรือที่รู้จักกันในชื่อธนาคารวาติกัน เป็นหน่วยงานทางการเงินที่ตั้งอยู่ในวาติกันซึ่งดำเนินกิจกรรมทางการเงินทั่วโลก มีตู้เอทีเอ็มหลายภาษาพร้อมคำแนะนำเป็นภาษาละติน ซึ่งอาจเป็นตู้เอทีเอ็มเพียงแห่งเดียวในโลกที่มีคุณสมบัตินี้

นครรัฐวาติกันออกเหรียญและแสตมป์ของตนเอง ได้ใช้เงินยูโรเป็นสกุลเงินมาตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม ค.ศ. 1999 เนื่องจากข้อตกลงพิเศษกับสหภาพยุโรป (คำตัดสินของสภา 1999/98/EC) เหรียญและธนบัตรยูโรถูกนำมาใช้เมื่อวันที่ 1 มกราคม ค.ศ. 2002-วาติกันไม่ได้ออกธนบัตรยูโร การออกเหรียญที่ใช้สกุลเงินยูโรนั้นถูกจำกัดอย่างเข้มงวดตามสนธิสัญญา แม้ว่าจะอนุญาตให้มีจำนวนมากกว่าปกติเล็กน้อยในปีที่มีการเปลี่ยนแปลงตำแหน่งพระสันตะปาปา เนื่องจากความหายาก เหรียญยูโรของวาติกันจึงเป็นที่ต้องการอย่างมากของนักสะสม จนกระทั่งมีการนำเงินยูโรมาใช้ เหรียญและแสตมป์ของวาติกันถูกกำหนดมูลค่าเป็นสกุลเงินลีราวาติกันของตนเอง ซึ่งมีมูลค่าเท่ากับลีราอิตาลี

นครรัฐวาติกันซึ่งจ้างงานเกือบ 2,000 คน มีส่วนเกินงบประมาณ 6.70 M EUR ในปี ค.ศ. 2007 แต่ขาดดุลงบประมาณในปี ค.ศ. 2008 กว่า 15.00 M EUR

ในปี ค.ศ. 2012 รายงานยุทธศาสตร์การควบคุมยาเสพติดระหว่างประเทศของกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐฯ ได้จัดให้นครรัฐวาติกันอยู่ในกลุ่มประเทศที่น่ากังวลเรื่องการฟอกเงินเป็นครั้งแรก โดยจัดให้อยู่ในประเภทกลาง ซึ่งรวมถึงประเทศต่าง ๆ เช่น ไอร์แลนด์ แต่ไม่ได้อยู่ในกลุ่มประเทศที่มีความเปราะบางมากที่สุด ซึ่งรวมถึงสหรัฐอเมริกาเอง เยอรมนี อิตาลี และรัสเซีย

เมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2014 วาติกันประกาศจัดตั้งสำนักเลขาธิการด้านเศรษฐกิจ เพื่อรับผิดชอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ การเงิน และการบริหารทั้งหมดของสันตะสำนักและนครรัฐวาติกัน นำโดยพระคาร์ดินัลจอร์จ เพลล์ เรื่องนี้เกิดขึ้นหลังจากการตั้งข้อหานักบวชอาวุโสสองคน รวมถึงพระคุณเจ้าหนึ่งองค์ในข้อหาฟอกเงิน สมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิสยังทรงแต่งตั้งผู้ตรวจบัญชีทั่วไปที่ได้รับอนุญาตให้ดำเนินการตรวจสอบแบบสุ่มของหน่วยงานใด ๆ ได้ตลอดเวลา และได้ว่าจ้างบริษัทบริการทางการเงินของสหรัฐฯ เพื่อตรวจสอบบัญชี 19,000 บัญชีของวาติกันเพื่อให้แน่ใจว่าสอดคล้องกับหลักปฏิบัติสากลในการฟอกเงิน พระสันตะปาปายังทรงมีพระบัญชาให้การบริหารจัดการทรัพย์สินของสันตะสำนักเป็นธนาคารกลางของวาติกัน โดยมีหน้าที่ความรับผิดชอบคล้ายกับธนาคารกลางอื่น ๆ ทั่วโลก

ในปี ค.ศ. 2022 วาติกันวางแผนที่จะเปิดตัวNFT ของคอลเล็กชันพิพิธภัณฑ์ของตน

โครงสร้างรายรับหลักของวาติกันมาจากเงินบริจาคที่เรียกว่า "เงินปีเตอร์สเพนซ์" (Peter's Pence) ซึ่งเป็นเงินบริจาคจากคริสตชนคาทอลิกทั่วโลก นอกจากนี้ยังมีรายได้จากพิพิธภัณฑ์ การขายแสตมป์และเหรียญที่ระลึก การพิมพ์ และรายได้จากการลงทุนทางการเงิน งบประมาณของวาติกันโดยทั่วไปจะถูกนำเสนอต่อสาธารณะ แม้ว่ารายละเอียดเชิงลึกอาจมีจำกัด การจัดการทางการเงินของวาติกันเผชิญกับความท้าทายในเรื่องความโปร่งใสและการปฏิบัติตามมาตรฐานสากล ซึ่งนำไปสู่การปฏิรูปในระยะหลังเพื่อปรับปรุงการกำกับดูแลและความรับผิดชอบทางการเงิน

7.2. อุตสาหกรรมหลักและแหล่งรายได้

นครรัฐวาติกันไม่มีอุตสาหกรรมการผลิตขนาดใหญ่หรือภาคเกษตรกรรมที่สำคัญ แหล่งรายได้หลักมาจากกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับสถานะทางศาสนาและวัฒนธรรม ได้แก่:

• การท่องเที่ยว:** พิพิธภัณฑ์วาติกัน รวมถึงโบสถ์น้อยซิสทีน และมหาวิหารนักบุญเปโตร ดึงดูดนักท่องเที่ยวหลายล้านคนต่อปี รายได้จากค่าเข้าชมและยอดขายสินค้าที่เกี่ยวข้องเป็นแหล่งรายได้ที่สำคัญ
• การขายแสตมป์และเหรียญที่ระลึก:** แสตมป์และเหรียญกษาปณ์ที่ออกโดยวาติกันเป็นที่ต้องการของนักสะสมทั่วโลก สร้างรายได้จำนวนมาก
• สิ่งพิมพ์:** วาติกันมีสำนักพิมพ์ของตนเอง (Vatican Publishing House หรือ Libreria Editrice Vaticana) ที่ผลิตและจำหน่ายหนังสือ เอกสารทางศาสนา และสิ่งพิมพ์อื่น ๆ
• เงินปีเตอร์สเพนซ์ (Peter's Pence):** เงินบริจาคจากคริสตชนคาทอลิกทั่วโลกที่มอบให้แก่พระสันตะปาปาเพื่อใช้ในกิจการของศาสนจักรและงานการกุศล
• รายได้จากการลงทุน:** สถาบันเพื่องานศาสนา (IOR) หรือที่รู้จักกันในชื่อธนาคารวาติกัน บริหารจัดการทรัพย์สินและทำการลงทุน ซึ่งสร้างรายได้ให้กับสันตะสำนัก
• ค่าเช่าทรัพย์สิน:** สันตะสำนักเป็นเจ้าของอสังหาริมทรัพย์จำนวนมากในกรุงโรมและที่อื่น ๆ ซึ่งสร้างรายได้ค่าเช่า

การพิจารณาอุตสาหกรรมเหล่านี้จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม ควรคำนึงถึงผลกระทบทางสังคมและจริยธรรม เช่น สภาพการจ้างงานและสิทธิแรงงานของพนักงานในภาคการท่องเที่ยวและบริการของวาติกัน ความโปร่งใสและการใช้จ่ายเงินบริจาคและรายได้จากการลงทุน และความรับผิดชอบต่อสังคมของกิจกรรมทางเศรษฐกิจเหล่านี้ ตัวอย่างเช่น การท่องเที่ยวจำนวนมากอาจส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและความยั่งยืนของมรดกทางวัฒนธรรม ในขณะที่การลงทุนทางการเงินควรเป็นไปตามหลักการทางจริยธรรมและไม่สนับสนุนกิจกรรมที่ขัดต่อคำสอนของศาสนจักรหรือส่งผลเสียต่อสังคม

7.3. สกุลเงิน

สกุลเงินอย่างเป็นทางการที่ใช้ในนครรัฐวาติกันคือ ยูโร (€) นครรัฐวาติกันเริ่มใช้เงินยูโรเมื่อวันที่ 1 มกราคม ค.ศ. 1999 พร้อมกับการก่อตั้งยูโรโซน แม้ว่าวาติกันจะไม่ได้เป็นสมาชิกของสหภาพยุโรป แต่ก็ได้รับอนุญาตให้ใช้เงินยูโรและออกเหรียญยูโรของตนเองได้ตามข้อตกลงทางการเงินกับอิตาลี (ในนามของสหภาพยุโรป) ข้อตกลงนี้เป็นผลสืบเนื่องมาจากความสัมพันธ์ทางการเงินที่ใกล้ชิดระหว่างวาติกันกับอิตาลีก่อนการนำเงินยูโรมาใช้

ก่อนการใช้เงินยูโรในปี ค.ศ. 2002 (เมื่อเหรียญและธนบัตรยูโรเริ่มหมุนเวียน) สกุลเงินอย่างเป็นทางการของนครรัฐวาติกันคือ ลีราวาติกัน (Vatican Lira) ซึ่งผูกค่าเงินไว้กับลีราอิตาลีในอัตราส่วน 1:1

ลักษณะของเหรียญยูโรที่ออกโดยวาติกัน:

• เหรียญยูโรของวาติกันมีการออกแบบที่เป็นเอกลักษณ์ ซึ่งมักจะมีพระรูปของสมเด็จพระสันตะปาปาผู้ทรงครองสมณสมัยในขณะนั้นอยู่บนด้านหน้าของเหรียญ
• เนื่องจากมีการผลิตในจำนวนจำกัด เหรียญยูโรของวาติกันจึงเป็นที่ต้องการอย่างสูงในหมู่นักสะสมเหรียญ และมักมีมูลค่าในตลาดนักสะสมสูงกว่ามูลค่าหน้าเหรียญ
• การออกแบบเหรียญจะมีการเปลี่ยนแปลงเมื่อมีการเปลี่ยนพระสันตะปาปา หรือในโอกาสพิเศษต่าง ๆ
• แม้ว่าวาติกันจะออกเหรียญยูโรของตนเอง แต่ก็ไม่ได้ออกธนบัตรยูโร ธนบัตรยูโรที่ใช้ในวาติกันมาจากประเทศอื่น ๆ ในยูโรโซน

การใช้เงินยูโรช่วยอำนวยความสะดวกในการทำธุรกรรมทางการเงินและการท่องเที่ยวในนครรัฐวาติกัน เนื่องจากเป็นสกุลเงินที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในยุโรป

7.4. สถาบันเพื่อกิจการศาสนา (ธนาคารวาติกัน)

สถาบันเพื่อกิจการศาสนา (Istituto per le Opere di Religione_{อิสตีตูโต แปร์ เล โอเปเร ดี เรลีโจเน}^{ภาษาอิตาลี} - IOR) หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า ธนาคารวาติกัน เป็นสถาบันการเงินเอกชนที่ตั้งอยู่ในนครรัฐวาติกัน ก่อตั้งขึ้นโดยสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12 ในปี ค.ศ. 1942 โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อ "ดูแลและบริหารจัดการทรัพย์สินที่เคลื่อนย้ายได้และอสังหาริมทรัพย์ที่โอนหรือมอบหมายให้สถาบันโดยบุคคลธรรมดาหรือนิติบุคคล และซึ่งมีจุดประสงค์เพื่องานศาสนาหรือการกุศล"

• หน้าที่หลัก:**

• ประเด็นสำคัญที่เกี่ยวข้องกับ IOR:**

IOR เผชิญกับข้อกล่าวหาและเรื่องอื้อฉาวหลายครั้งในอดีต โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องความโปร่งใส การกำกับดูแล และการถูกกล่าวหาว่ามีส่วนเกี่ยวข้องกับการฟอกเงินและกิจกรรมทางการเงินที่ผิดกฎหมาย กรณีที่โด่งดังที่สุดคือการล้มละลายของธนาคารอัมโบรเซียโน (Banco Ambrosiano) ในปี ค.ศ. 1982 ซึ่ง IOR เป็นผู้ถือหุ้นรายใหญ่ และความเกี่ยวข้องกับรอแบร์โต กัลวี ประธานธนาคารดังกล่าว

ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมัยสมเด็จพระสันตะปาปาเบเนดิกต์ที่ 16 และสมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิส ได้มีความพยายามอย่างต่อเนื่องในการปฏิรูป IOR เพื่อเพิ่มความโปร่งใสและปรับปรุงการกำกับดูแลให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากลในการต่อต้านการฟอกเงินและการสนับสนุนทางการเงินแก่การก่อการร้าย ซึ่งรวมถึงการจัดตั้งหน่วยงานกำกับดูแลทางการเงินอิสระ (Financial Information Authority - AIF ซึ่งปัจจุบันคือ Supervisory and Financial Information Authority - ASIF) การทบทวนบัญชีลูกค้า และการเสริมสร้างความร่วมมือกับหน่วยงานกำกับดูแลระหว่างประเทศ

• การพิจารณาถึงความโปร่งใสและผลกระทบทางสังคม:**

จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม ความโปร่งใสและการตรวจสอบได้ของสถาบันการเงินเช่น IOR มีความสำคัญอย่างยิ่งเพื่อให้แน่ใจว่าการดำเนินงานเป็นไปอย่างมีจริยธรรมและไม่ส่งผลกระทบทางลบต่อสังคม การปฏิรูปที่มุ่งเน้นความโปร่งใสและการปฏิบัติตามกฎระเบียบสากลถือเป็นก้าวสำคัญ อย่างไรก็ตาม การประเมินผลกระทบทางสังคมของ IOR ยังต้องพิจารณาถึงนโยบายการลงทุนของสถาบันว่าสอดคล้องกับคำสอนทางสังคมของศาสนจักรหรือไม่ เช่น การหลีกเลี่ยงการลงทุนในอุตสาหกรรมที่ก่อให้เกิดความเสียหายต่อสิ่งแวดล้อมหรือละเมิดสิทธิมนุษยชน และการส่งเสริมการลงทุนที่มีความรับผิดชอบต่อสังคม การสร้างความเชื่อมั่นว่าทรัพย์สินที่บริหารจัดการโดย IOR นั้นถูกนำไปใช้อย่างแท้จริงเพื่องานศาสนาและการกุศลตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ เป็นสิ่งสำคัญต่อความน่าเชื่อถือของสถาบันและของสันตะสำนักโดยรวม

8.1. การคมนาคม

นครรัฐวาติกันมีเครือข่ายการคมนาคมที่พัฒนาพอสมควรเมื่อพิจารณาจากขนาดของรัฐ (ส่วนใหญ่ประกอบด้วยจัตุรัสและทางเดินเท้า) ในฐานะรัฐที่มีความยาว 1.05 km และกว้าง 0.85 km จึงมีระบบการคมนาคมขนาดเล็ก ไม่มีสนามบินหรือทางหลวง
สิ่งอำนวยความสะดวกด้านการบินเพียงแห่งเดียวในนครรัฐวาติกันคือลานจอดเฮลิคอปเตอร์นครรัฐวาติกัน นครรัฐวาติกันเป็นหนึ่งในไม่กี่ประเทศเอกราชที่ไม่มีสนามบิน และใช้บริการสนามบินที่ให้บริการแก่กรุงโรม ได้แก่ ท่าอากาศยานเลโอนาร์โด ดา วินชี-ฟีอูมีชีโน และในระดับที่น้อยกว่าคือ ท่าอากาศยานโรมชัมปีโน

มีรถไฟวาติกันรางมาตรฐานและสถานีรถไฟนครรัฐวาติกัน ซึ่งส่วนใหญ่ใช้ในการขนส่งสินค้า เชื่อมต่อกับเครือข่ายของอิตาลีที่สถานีรถไฟโรมาซันปีเอโตรด้วยทางรถไฟสาขายาว 852 m ซึ่ง 300 m อยู่ในอาณาเขตของวาติกัน สมเด็จพระสันตะปาปาจอห์นที่ 23เป็นพระสันตะปาปาพระองค์แรกที่ทรงใช้รถไฟ สมเด็จพระสันตะปาปาจอห์น ปอลที่ 2แทบไม่ได้ทรงใช้

สถานีรถไฟใต้ดินที่ใกล้ที่สุดคือ ออตตาวีอาโน - ซันปีเอโตร - มูเซอีวาตีกานี

การเชื่อมต่อกับกรุงโรมและอิตาลีโดยรวมเป็นไปอย่างราบรื่น เนื่องจากไม่มีการควบคุมพรมแดนอย่างเข้มงวดสำหรับการสัญจรไปมาของผู้คน การเข้าถึงนครรัฐวาติกันสำหรับนักท่องเที่ยวส่วนใหญ่ทำได้โดยการเดินเท้าหรือใช้ระบบขนส่งสาธารณะของกรุงโรม

8.2. การสื่อสารและสื่อมวลชน

นครรัฐวาติกันมีระบบการสื่อสารและสื่อมวลชนที่เป็นอิสระและทันสมัย เพื่อสนับสนุนการดำเนินงานของสันตะสำนักและเผยแพร่ข่าวสารไปยังทั่วโลก

• โทรศัพท์:** นครรัฐวาติกันมีระบบโทรศัพท์อิสระและทันสมัยของตนเองชื่อว่า บริการโทรศัพท์วาติกัน (Vatican Telephone Service)
• อินเทอร์เน็ต:** นครรัฐวาติกันควบคุมโดเมนระดับบนสุดทางอินเทอร์เน็ตของตนเองคือ .va มีบริการบรอดแบนด์ใช้อย่างแพร่หลายภายในนครรัฐวาติกัน
• วิทยุ:** วิทยุวาติกัน (Vatican Radio) ก่อตั้งโดยกูลเยลโม มาร์โกนี ออกอากาศทางคลื่นสั้น คลื่นกลาง และ FM รวมถึงทางอินเทอร์เน็ต เสาอากาศส่งสัญญาณหลักตั้งอยู่ในดินแดนอิตาลี และเกินระดับการปล่อยมลพิษตามมาตรฐานการคุ้มครองสิ่งแวดล้อมของอิตาลี ด้วยเหตุนี้ วิทยุวาติกันจึงเคยถูกฟ้องร้อง
• โทรทัศน์:** บริการโทรทัศน์ให้บริการผ่านหน่วยงานอีกแห่งหนึ่งคือ ศูนย์โทรทัศน์วาติกัน (Vatican Television Center หรือ CTV ปัจจุบันคือ Vatican Media)
• หนังสือพิมพ์:** ลอสแซร์วาตอเร โรมาโน (L'Osservatore Romano) เป็นหนังสือพิมพ์กึ่งทางการหลายภาษาของสันตะสำนัก จัดพิมพ์โดยบริษัทเอกชนภายใต้การกำกับดูแลของฆราวาสคาทอลิก แต่รายงานข้อมูลที่เป็นทางการ อย่างไรก็ตาม เอกสารที่เป็นทางการจะอยู่ใน รายงานกิจการของสันตะสำนัก (Acta Apostolicae Sedis) ซึ่งเป็นราชกิจจานุเบกษาอย่างเป็นทางการของสันตะสำนัก และมีภาคผนวกสำหรับเอกสารของนครรัฐวาติกัน
• สำนักข่าว:** สำนักข่าววาติกัน (Vatican News) เป็นพอร์ทัลข้อมูลอย่างเป็นทางการของสันตะสำนัก ให้บริการข่าวสารในหลายภาษา

วิทยุวาติกัน ศูนย์โทรทัศน์วาติกัน และลอสแซร์วาตอเร โรมาโน ไม่ได้เป็นหน่วยงานของรัฐวาติกัน แต่เป็นของสันตะสำนัก และมีรายชื่ออยู่ใน สมุดรายนามพระสันตะปาปา (Annuario Pontificio) ซึ่งจัดให้อยู่ในหมวด "สถาบันที่เชื่อมโยงกับสันตะสำนัก" ก่อนหน้าหมวดเกี่ยวกับหน่วยงานทางการทูตของสันตะสำนักในต่างประเทศและคณะทูตานุทูตที่ได้รับการรับรองจากสันตะสำนัก หลังจากนั้นจึงเป็นหมวดเกี่ยวกับรัฐนครรัฐวาติกัน

การสื่อสารและสื่อมวลชนของวาติกันมีบทบาทสำคัญในการเผยแพร่คำสอนของศาสนจักรคาทอลิก ข่าวสารเกี่ยวกับกิจกรรมของพระสันตะปาปาและสันตะสำนัก และการแสดงความคิดเห็นในประเด็นต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับโลก จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม การเข้าถึงข้อมูลอย่างเสรีและความหลากหลายของความคิดเห็นเป็นสิ่งสำคัญ สื่อของวาติกัน แม้จะมีภารกิจหลักในการเผยแพร่ศาสนา ก็ควรเปิดกว้างต่อการวิพากษ์วิจารณ์และให้พื้นที่สำหรับมุมมองที่หลากหลาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชนและความยุติธรรมทางสังคม

8.2.1. บริการไปรษณีย์

ระบบไปรษณีย์ (โปสเต วาตีกาเน) ก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 13 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1929 เมื่อวันที่ 1 สิงหาคม รัฐเริ่มออกแสตมป์ไปรษณีย์ของตนเอง ภายใต้อำนาจของสำนักงานปรัชญาและเหรียญกษาปณ์แห่งนครรัฐวาติกัน บริการไปรษณีย์ของเมืองนี้บางครั้งกล่าวกันว่าเป็น "ดีที่สุดในโลก" และเร็วกว่าบริการไปรษณีย์ในกรุงโรม

รหัสประเทศทางไปรษณีย์ระหว่างประเทศคือ SCV และรหัสไปรษณีย์เพียงรหัสเดียวคือ 00120 - รวมเป็น SCV-00120

บริการไปรษณีย์วาติกันมีชื่อเสียงในด้านประสิทธิภาพและความน่าเชื่อถือ แสตมป์ของวาติกันเป็นที่ต้องการของนักสะสมทั่วโลก และเป็นแหล่งรายได้เล็กน้อยสำหรับนครรัฐ การดำเนินงานของบริการไปรษณีย์สะท้อนให้เห็นถึงความเป็นอิสระของนครรัฐวาติกันในด้านการสื่อสารพื้นฐาน

8.3. สาธารณสุข

นครรัฐวาติกันมีระบบการดูแลสุขภาพของตนเองเพื่อให้บริการแก่ผู้อยู่อาศัย พนักงาน และบุคคลที่เกี่ยวข้องกับสันตะสำนัก แม้ว่าจะมีขนาดเล็ก แต่ก็มีสถานพยาบาลหลักที่เรียกว่า "Fondo Assistenza Sanitaria" (FAS) ซึ่งเป็นกองทุนช่วยเหลือด้านสุขภาพ ทำหน้าที่คล้ายกับระบบประกันสุขภาพ

• บริการทางการแพทย์:** FAS ให้บริการทางการแพทย์ขั้นพื้นฐาน รวมถึงการตรวจรักษาโดยแพทย์ทั่วไปและแพทย์ผู้เชี่ยวชาญบางสาขา นอกจากนี้ยังมีร้านขายยาของวาติกัน (Vatican Pharmacy) ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีว่ามีผลิตภัณฑ์ยาที่หลากหลายและบางครั้งอาจหายากในอิตาลี
• ความร่วมมือกับอิตาลี:** สำหรับการรักษาพยาบาลที่ซับซ้อนหรือเฉพาะทางมากขึ้น นครรัฐวาติกันจะอาศัยความร่วมมือกับโรงพยาบาลและสถานพยาบาลในกรุงโรมและอิตาลีโดยรวม พลเมืองและพนักงานของวาติกันสามารถเข้าถึงบริการทางการแพทย์ของอิตาลีได้ตามข้อตกลงระหว่างสองรัฐ
• โรงพยาบาลเด็กพระกุมารเยซู (Bambino Gesù Hospital):** แม้ว่าจะตั้งอยู่ในกรุงโรมและเป็นส่วนหนึ่งของระบบสาธารณสุขของอิตาลี แต่โรงพยาบาลเด็กแห่งนี้เป็นทรัพย์สินของสันตะสำนักและถือเป็นหนึ่งในศูนย์การแพทย์เด็กที่สำคัญที่สุดในยุโรป ให้บริการการรักษาพยาบาลแก่เด็ก ๆ โดยไม่คำนึงถึงภูมิหลังทางศาสนาหรือชาติพันธุ์ และมีบทบาทสำคัญในการวิจัยทางการแพทย์

จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม การเข้าถึงการดูแลสุขภาพที่มีคุณภาพเป็นสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน ระบบสาธารณสุขของวาติกัน แม้จะมีขนาดเล็กและต้องพึ่งพาความร่วมมือจากภายนอก ก็ควรพยายามให้บริการที่ดีที่สุดแก่ผู้มีสิทธิได้รับบริการ การดำเนินงานของโรงพยาบาลเด็กพระกุมารเยซู ซึ่งเน้นการให้บริการแก่เด็กที่เจ็บป่วยโดยไม่เลือกปฏิบัติ สอดคล้องกับหลักการความยุติธรรมทางสังคมและการดูแลผู้ด้อยโอกาส อย่างไรก็ตาม การพิจารณาถึงสิทธิของพนักงานในวาติกันในการเข้าถึงการดูแลสุขภาพที่ครอบคลุมและมีคุณภาพ รวมถึงสภาพการทำงานของผู้ให้บริการด้านสุขภาพ ก็เป็นประเด็นที่สำคัญเช่นกัน

8.4. สิ่งแวดล้อมและการรีไซเคิล

นครรัฐวาติกันได้แสดงความมุ่งมั่นในการปกป้องสิ่งแวดล้อมและส่งเสริมนโยบายที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา สอดคล้องกับคำสอนของสมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิส โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพระสมณสาสน์ เลาดาโตซี (Laudato si') ที่เรียกร้องให้มีการดูแล "บ้านร่วมของเรา"

• ความพยายามในการปกป้องสิ่งแวดล้อมและนโยบายความเป็นกลางทางคาร์บอน:**

• สถานะการรีไซเคิลขยะ:**

ความพยายามเหล่านี้สะท้อนให้เห็นถึงความตระหนักที่เพิ่มขึ้นของวาติกันต่อปัญหาสิ่งแวดล้อมและความมุ่งมั่นในการเป็นแบบอย่างที่ดีในการดูแลรักษาโลก จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม การปกป้องสิ่งแวดล้อมถือเป็นส่วนสำคัญของความยุติธรรมทางสังคม เนื่องจากผลกระทบของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและมลภาวะมักส่งผลกระทบต่อกลุ่มเปราะบางมากที่สุด การดำเนินนโยบายที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมและการส่งเสริมความยั่งยืนจึงสอดคล้องกับหลักการของการดูแลผู้ด้อยโอกาสและการสร้างสังคมที่เป็นธรรม

9.1. องค์ประกอบของประชากร

ณ ปี ค.ศ. 2023 นครรัฐวาติกันมีประชากรประมาณ 764 คน โดยไม่คำนึงถึงสัญชาติ นอกจากนี้ยังมีพลเมืองวาติกันอีก 372 คนที่พำนักอยู่ที่อื่น ซึ่งประกอบด้วยนักการทูตของสันตะสำนักประจำประเทศอื่น ๆ และพระคาร์ดินัลที่พำนักในกรุงโรม

ประชากรประกอบด้วยนักบวช สมาชิกทางศาสนาอื่น ๆ ฆราวาสที่รับใช้รัฐ (เช่น องครักษ์สวิส) และสมาชิกในครอบครัวของพวกเขา ในปี ค.ศ. 2013 มีครอบครัวของพนักงานสันตะสำนัก 13 ครอบครัวอาศัยอยู่ในนครรัฐวาติกัน ในปี ค.ศ. 2019 มีบุตรขององครักษ์สวิส 20 คนอาศัยอยู่ในวาติกัน พลเมือง ผู้อยู่อาศัย และสถานที่สักการะทั้งหมดในเมืองเป็นคริสตจักรคาทอลิก นอกจากนี้ เมืองยังต้อนรับนักท่องเที่ยวและคนงานหลายพันคนทุกวัน

• ลักษณะทางประชากรศาสตร์:**
  • องค์ประกอบตามอาชีพ:** ประชากรส่วนใหญ่เป็นนักบวช (พระคาร์ดินัล มุขนายก บาทหลวง) และเจ้าหน้าที่ที่ทำงานให้กับสันตะสำนักและหน่วยงานต่าง ๆ ของนครรัฐวาติกัน นอกจากนี้ยังมีองครักษ์สวิสและครอบครัวของพวกเขา รวมถึงฆราวาสจำนวนไม่มากที่ทำงานในตำแหน่งต่าง ๆ
  • องค์ประกอบตามเพศ:** เนื่องจากประชากรส่วนใหญ่เป็นนักบวชชายและองครักษ์สวิส (ซึ่งตามธรรมเนียมรับเฉพาะชาย) จึงมีสัดส่วนของเพศชายสูงกว่าเพศหญิงอย่างมีนัยสำคัญ อย่างไรก็ตาม ก็มีสตรีจำนวนหนึ่งที่ทำงานในวาติกันและบางส่วนก็เป็นพลเมืองหรือผู้พำนักอาศัย
  • องค์ประกอบตามสัญชาติ:** พลเมืองและผู้พำนักอาศัยในวาติกันมาจากหลากหลายสัญชาติทั่วโลก สะท้อนถึงความเป็นสากลของศาสนจักรคาทอลิก อย่างไรก็ตาม เนื่องจากที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ ชาวอิตาลีจึงเป็นกลุ่มที่พำนักอาศัยและทำงานในวาติกันเป็นจำนวนมาก แม้ว่าพวกเขาอาจไม่ได้ถือสัญชาติวาติกันก็ตาม

  การพิจารณาสิทธิของกลุ่มน้อยและกลุ่มเปราะบางในบริบทของวาติกันนั้นมีความซับซ้อน เนื่องจากลักษณะเฉพาะของรัฐนี้ กลุ่มที่อาจถือเป็น "กลุ่มน้อย" ในบริบทอื่น ๆ (เช่น ชนกลุ่มน้อยทางชาติพันธุ์หรือศาสนา) อาจไม่มีนัยสำคัญในวาติกันซึ่งประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวคาทอลิกและเกี่ยวข้องกับศาสนจักร อย่างไรก็ตาม ประเด็นที่อาจเกี่ยวข้องกับสิทธิของกลุ่มเปราะบางอาจรวมถึงสิทธิแรงงานของพนักงานฆราวาส (โดยเฉพาะผู้ที่ไม่ได้ถือสัญชาติวาติกัน) ความเสมอภาคทางเพศในโอกาสการทำงานและการมีส่วนร่วมในศาสนจักร และการดูแลผู้สูงอายุหรือผู้ที่ต้องการความช่วยเหลือเป็นพิเศษในหมู่ผู้อยู่อาศัย การพิจารณาประเด็นเหล่านี้จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยมจะเน้นย้ำถึงความสำคัญของการปฏิบัติต่อทุกคนด้วยความเคารพและยุติธรรม และการรับรองสิทธิขั้นพื้นฐานของพวกเขา
  
  

  องค์ประกอบประชากรนครรัฐวาติกัน ณ วันที่ 26 มิถุนายน 2023

  เพศ	ทั้งหมด
  สัญชาติ	วาติกัน		อื่น ๆ
  สถานะการพำนัก	อื่น ๆ	นครรัฐวาติกัน
  สมเด็จพระสันตะปาปา		1
  พระคาร์ดินัล	55	9
  นักการทูต	317
  องครักษ์สวิส		104
  อื่น ๆ		132	518
  รวม	618		518
  	372	246
  		764
  	1,136

  
  
  

  องค์ประกอบประชากรนครรัฐวาติกัน ณ วันที่ 1 มีนาคม 2011

  เพศ	ทั้งหมด			ชาย			หญิง
  สัญชาติ	วาติกัน		อื่น ๆ	วาติกัน		อื่น ๆ	วาติกัน		อื่น ๆ
  สถานะการพำนัก	อื่น ๆ	นครรัฐวาติกัน		อื่น ๆ	นครรัฐวาติกัน		อื่น ๆ	นครรัฐวาติกัน
  สมเด็จพระสันตะปาปา		1			1
  พระคาร์ดินัล	43	30		43	30
  นักการทูต	306			306
  องครักษ์สวิส		86			86
  นักบวชอื่น ๆ		50	197		49	102		1	95
  ฆราวาสอื่น ๆ		56	24		25	3		31	21
  รวม	572		221	540		105	32		116
  	349	223		349	191			32
  		444			296			148
  	793			645			148

9.2. ภาษา

นครรัฐวาติกันไม่มีการกำหนดภาษาทางการอย่างเป็นทางการ แต่แตกต่างจากสันตะสำนักซึ่งส่วนใหญ่มักใช้ภาษาละตินสำหรับเอกสารทางการฉบับที่มีอำนาจ นครรัฐวาติกันใช้เฉพาะภาษาอิตาลีในกฎหมายและการสื่อสารอย่างเป็นทางการ ภาษาอิตาลียังเป็นภาษาที่ใช้ในชีวิตประจำวันโดยคนส่วนใหญ่ที่ทำงานในรัฐ ในองครักษ์สวิส ภาษาเยอรมันสวิสเป็นภาษาที่ใช้ในการออกคำสั่ง แต่ทหารองครักษ์แต่ละคนจะกล่าวคำสัตย์ปฏิญาณตนในภาษาของตนเอง ได้แก่ เยอรมัน ฝรั่งเศส อิตาลี หรือภาษาโรมานช์ เว็บไซต์อย่างเป็นทางการของสันตะสำนักและของนครรัฐวาติกันส่วนใหญ่เป็นภาษาอิตาลี โดยมีหน้าเว็บในภาษาต่าง ๆ จำนวนมากในระดับที่แตกต่างกันไป

9.3. สัญชาติ

แตกต่างจากสัญชาติของรัฐอื่น ๆ ซึ่งขึ้นอยู่กับหลัก jus sanguinis (การเกิดจากพลเมือง แม้จะอยู่นอกอาณาเขตของรัฐ) หรือหลัก jus soli (การเกิดภายในอาณาเขตของรัฐ) สัญชาติของนครรัฐวาติกันจะมอบให้ตามหลัก jus officii (สิทธิโดยตำแหน่ง) กล่าวคือ บนพื้นฐานของการได้รับการแต่งตั้งให้ทำงานในตำแหน่งหน้าที่เฉพาะในการรับใช้สันตะสำนัก โดยปกติแล้วสัญชาติจะสิ้นสุดลงเมื่อสิ้นสุดการแต่งตั้งนั้น สัญชาติยังขยายไปถึงคู่สมรสและบุตรของพลเมืองด้วย โดยมีเงื่อนไขว่าพวกเขาจะต้องอาศัยอยู่ด้วยกันในเมือง บางคนได้รับอนุญาตให้อยู่อาศัยในเมือง แต่ไม่ผ่านเกณฑ์หรือเลือกที่จะไม่ขอสัญชาติ ผู้ใดก็ตามที่สูญเสียสัญชาติวาติกันและไม่ได้ถือสัญชาติอื่นใด จะกลายเป็นพลเมืองอิตาลีโดยอัตโนมัติตามที่กำหนดไว้ในสนธิสัญญาลาเตรัน

สันตะสำนัก ซึ่งไม่ใช่ประเทศ จะออกเฉพาะหนังสือเดินทางทูตและหนังสือเดินทางราชการ ในขณะที่นครรัฐวาติกันจะออกหนังสือเดินทางปกติสำหรับพลเมืองของตน

การได้รับสัญชาติวาติกันจึงไม่ได้ขึ้นอยู่กับการเกิดหรือเชื้อชาติ แต่ขึ้นอยู่กับบทบาทหน้าที่ในการรับใช้ศาสนจักร ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะที่สะท้อนถึงสถานะพิเศษของนครรัฐวาติกัน

9.4. ความผิดปกติทางสถิติ

ในสถิติที่เปรียบเทียบประเทศต่าง ๆ ในตัวชี้วัดต่อหัวหรือต่อพื้นที่ นครรัฐวาติกันมักจะเป็นค่าผิดปกติ (outlier) ซึ่งอาจเกิดจากขนาดที่เล็กและหน้าที่ทางศาสนาของรัฐ ตัวอย่างเช่น เนื่องจากบทบาทส่วนใหญ่ที่ให้สัญชาติสงวนไว้สำหรับผู้ชาย อัตราส่วนเพศของพลเมืองจึงเป็นชายหลายคนต่อผู้หญิงหนึ่งคน ความผิดปกติเพิ่มเติมคืออาชญากรรมเล็กน้อยต่อนักท่องเที่ยวส่งผลให้อัตราการเกิดอาชญากรรมต่อหัวสูงมาก และนครรัฐเป็นผู้นำของโลกในการบริโภคไวน์ต่อหัวเนื่องจากการใช้ในพิธีกรรมทางศาสนา ภาพประกอบที่ตลกขบขันของความผิดปกติเหล่านี้บางครั้งทำได้โดยการคำนวณสถิติ "จำนวนพระสันตะปาปาต่อตารางกิโลเมตร" ซึ่งมากกว่าสอง เนื่องจากประเทศมีพื้นที่น้อยกว่าครึ่งตารางกิโลเมตร

10.1. มรดกทางวัฒนธรรม

นครรัฐวาติกันเป็นที่ตั้งของศิลปะที่มีชื่อเสียงที่สุดในโลกบางชิ้น มหาวิหารนักบุญเปโตร ซึ่งออกแบบโดยสถาปนิกรุ่นต่อรุ่น ได้แก่ บรามันเต มีเกลันเจโล จาโกโม เดลลา ปอร์ตา มาแดร์โน และเบร์นีนี เป็นผลงานสถาปัตยกรรมสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยาที่มีชื่อเสียง โบสถ์น้อยซิสทีนมีชื่อเสียงด้านภาพปูนเปียก ซึ่งรวมถึงผลงานของเปรูจีโน โดเมนีโก กีร์ลันดาโย และบอตติเชลลี รวมถึงเพดานและการพิพากษาครั้งสุดท้ายโดยมีเกลันเจโล การตกแต่งภายในของวาติกันได้รับการตกแต่งโดยศิลปิน ได้แก่ ราฟาเอลและฟราอันเจลีโก

หอสมุดเผยแพร่ศาสนาวาติกันและคอลเล็กชันของพิพิธภัณฑ์วาติกันมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมสูงสุด ในปี ค.ศ. 1984 ยูเนสโกได้เพิ่มวาติกันเข้าไปในรายชื่อแหล่งมรดกโลก วาติกันเป็นแหล่งมรดกโลกเพียงแห่งเดียวที่ประกอบด้วยรัฐทั้งรัฐ นอกจากนี้ ยังเป็นแหล่งมรดกโลกของยูเนสโกเพียงแห่งเดียวที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็น ศูนย์กลางที่ประกอบด้วยอนุสรณ์สถาน ใน "ทะเบียนทรัพย์สินทางวัฒนธรรมระหว่างประเทศภายใต้การคุ้มครองพิเศษ" ตามอนุสัญญากรุงเฮกว่าด้วยการคุ้มครองทรัพย์สินทางวัฒนธรรมในกรณีที่เกิดการขัดกันทางอาวุธ ปี ค.ศ. 1954

ทรัพย์สินทางวัฒนธรรมที่สำคัญอื่น ๆ ได้แก่ พระราชวังพระสันตะปาปา หอจดหมายเหตุลับวาติกัน (ปัจจุบันคือหอจดหมายเหตุเผยแพร่ศาสนาวาติกัน) และสวนวาติกัน ความสำคัญของนครรัฐวาติกันในฐานะมรดกโลกไม่ได้จำกัดอยู่เพียงแค่คุณค่าทางศิลปะและสถาปัตยกรรมเท่านั้น แต่ยังรวมถึงบทบาทในฐานะศูนย์กลางทางจิตวิญญาณและประวัติศาสตร์ของศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิก ซึ่งมีอิทธิพลต่อวัฒนธรรมและอารยธรรมตะวันตกมานานหลายศตวรรษ

10.2. ศิลปะและสถาปัตยกรรม

นครรัฐวาติกันเป็นที่ตั้งของผลงานศิลปะและสถาปัตยกรรมที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลกหลายชิ้น ซึ่งส่วนใหญ่สะท้อนถึงความรุ่งเรืองของศิลปะในสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยาและสมัยบาโรก โครงสร้างสถาปัตยกรรมที่เป็นตัวแทนของวาติกัน ได้แก่:

• มหาวิหารนักบุญเปโตร (St. Peter's Basilica):** เป็นโบสถ์คริสต์ที่ใหญ่ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก และถือเป็นผลงานชิ้นเอกของสถาปัตยกรรมฟื้นฟูศิลปวิทยาและบาโรก ออกแบบและก่อสร้างโดยสถาปนิกและศิลปินชื่อดังหลายคน เช่น โดนาโต บรามันเต มีเกลันเจโล การ์โล มาแดร์โน และจัน โลเรนโซ แบร์นีนี ภายในประดับประดาด้วยงานศิลปะอันล้ำค่า เช่น ปิเอตาของมีเกลันเจโล และบัลลังก์นักบุญเปโตรของแบร์นีนี
• โบสถ์น้อยซิสทีน (Sistine Chapel):** มีชื่อเสียงไปทั่วโลกจากภาพปูนเปียก (fresco) ที่งดงาม โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาพบนเพดานที่สร้างสรรค์โดยมีเกลันเจโล ซึ่งรวมถึงภาพ "การสร้างอาดัม" และภาพ "การพิพากษาครั้งสุดท้าย" บนผนังแท่นบูชา นอกจากนี้ยังมีภาพวาดฝาผนังโดยศิลปินชั้นนำคนอื่น ๆ ในสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยา เช่น ซันโดร บอตติเชลลี เปียโตร เปรูจีโน และโดเมนีโก กีร์ลันดาโย
• พระราชวังพระสันตะปาปา (Apostolic Palace):** เป็นที่ประทับอย่างเป็นทางการของสมเด็จพระสันตะปาปา และเป็นที่ตั้งของห้องชุดต่าง ๆ ที่ตกแต่งด้วยงานศิลปะอันวิจิตร เช่น ห้องราฟาเอล (Raphael Rooms) ซึ่งมีภาพวาดฝาผนังโดยราฟาเอลและลูกศิษย์
• สวนวาติกัน (Vatican Gardens):** ครอบคลุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของนครรัฐวาติกัน ประกอบด้วยสวนที่ออกแบบอย่างสวยงาม น้ำพุ และประติมากรรมต่าง ๆ ซึ่งสะท้อนถึงภูมิทัศน์สถาปัตยกรรมในยุคต่าง ๆ

งานศิลปะในวาติกันไม่ได้จำกัดอยู่เพียงแค่ภาพวาดและประติมากรรมเท่านั้น แต่ยังรวมถึงพรมทอ งานโมเสก งานโลหะ และศิลปวัตถุอื่น ๆ ที่รวบรวมไว้เป็นเวลาหลายศตวรรษ ศิลปะเหล่านี้ไม่เพียงแต่แสดงถึงความศรัทธาทางศาสนาเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงอำนาจ อิทธิพล และความมั่งคั่งของสถาบันสันตะปาปาในอดีตด้วย การพิจารณาผลงานเหล่านี้จากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม อาจรวมถึงการตั้งคำถามเกี่ยวกับที่มาของความมั่งคั่งที่ใช้ในการสร้างสรรค์ผลงานเหล่านี้ และการเข้าถึงมรดกทางวัฒนธรรมเหล่านี้ของสาธารณชนในวงกว้าง

10.3. พิพิธภัณฑ์และห้องสมุด

นครรัฐวาติกันเป็นที่ตั้งของสถาบันทางวัฒนธรรมและวิชาการที่สำคัญที่สุดแห่งหนึ่งของโลก ได้แก่ พิพิธภัณฑ์วาติกันและหอสมุดวาติกัน ซึ่งเก็บรักษามรดกทางประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวรรณกรรมอันล้ำค่า

• พิพิธภัณฑ์วาติกัน (Vatican Museums / Musei Vaticani):**
  • ประวัติ:** พิพิธภัณฑ์วาติกันก่อตั้งขึ้นในช่วงต้นศตวรรษที่ 16 โดยสมเด็จพระสันตะปาปาจูเลียสที่ 2 และได้ขยายตัวอย่างต่อเนื่องตลอดหลายศตวรรษที่ผ่านมา จนกลายเป็นกลุ่มพิพิธภัณฑ์และหอศิลป์ที่ใหญ่ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก
  • ของสะสมที่สำคัญ:** พิพิธภัณฑ์วาติกันจัดแสดงผลงานศิลปะและโบราณวัตถุจำนวนมหาศาลจากหลากหลายอารยธรรมและยุคสมัย รวมถึง:
    • ประติมากรรมกรีกและโรมันโบราณ:** เช่น รูปปั้นเลาโคอนและบุตรชาย (Laocoön and His Sons) และอะพอลโลเบลเวเดียร์ (Apollo Belvedere)
    • ศิลปะอียิปต์โบราณและอีทรัสคัน**
    • ศิลปะคริสเตียนยุคแรกและยุคกลาง**
    • ผลงานชิ้นเอกของศิลปินสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยา:** รวมถึงห้องราฟาเอล (Raphael Rooms) และโบสถ์น้อยซิสทีน (Sistine Chapel) ซึ่งมีภาพวาดเพดานและภาพการพิพากษาครั้งสุดท้ายโดยมีเกลันเจโล
    • หอศิลป์ภาพวาด (Pinacoteca):** จัดแสดงภาพวาดของปรมาจารย์ชาวอิตาลี เช่น ราฟาเอล เลโอนาร์โด ดา วินชี และคาราวัจโจ
    • คอลเล็กชันศิลปะร่วมสมัย**
  • คุณค่าทางวิชาการ:** พิพิธภัณฑ์วาติกันไม่เพียงแต่เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญเท่านั้น แต่ยังเป็นศูนย์กลางการวิจัยและการศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์ศิลปะและโบราณคดีอีกด้วย
  • หอสมุดวาติกัน (Vatican Library / Biblioteca Apostolica Vaticana):**
    • ประวัติ:** หอสมุดวาติกันเป็นหนึ่งในหอสมุดที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ก่อตั้งขึ้นอย่างเป็นทางการในศตวรรษที่ 15 โดยสมเด็จพระสันตะปาปานิโคลัสที่ 5 แม้ว่าจะมีคอลเล็กชันเอกสารย้อนกลับไปได้ถึงยุคแรกของศาสนจักร
    • ของสะสมที่สำคัญ:** หอสมุดวาติกันเก็บรักษาเอกสารตัวเขียนโบราณ (manuscripts) หนังสือหายาก และเอกสารสำคัญทางประวัติศาสตร์จำนวนมหาศาล รวมถึง:
      • เอกสารตัวเขียนโบราณ:** มากกว่า 75,000 ฉบับ รวมถึงพระคัมภีร์วาติกัน (Codex Vaticanus) ซึ่งเป็นหนึ่งในสำเนาพระคัมภีร์ไบเบิลที่เก่าแก่ที่สุด
      • หนังสืออินคูนาบูลา (Incunabula):** หนังสือที่พิมพ์ก่อนปี ค.ศ. 1501 มากกว่า 8,500 เล่ม
      • หนังสือพิมพ์:** มากกว่า 1.1 ล้านเล่ม
      • ภาพพิมพ์ แผนที่ และเหรียญ**
    • คุณค่าทางวิชาการ:** หอสมุดวาติกันเป็นแหล่งข้อมูลที่สำคัญอย่างยิ่งสำหรับนักวิชาการทั่วโลกที่ศึกษาด้านเทววิทยา ประวัติศาสตร์ ปรัชญา วรรณกรรม และสาขาวิชาอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา หอสมุดได้ดำเนินการโครงการดิจิทัลเพื่อทำให้คอลเล็กชันบางส่วนสามารถเข้าถึงได้ทางออนไลน์

    ทั้งพิพิธภัณฑ์และหอสมุดวาติกันต่างมีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์และเผยแพร่มรดกทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ การเข้าถึงทรัพยากรเหล่านี้สำหรับนักวิจัยและสาธารณชนเป็นประเด็นที่สำคัญจากมุมมองเสรีนิยมสังคมนิยม ซึ่งเน้นย้ำถึงความสำคัญของการแบ่งปันความรู้และวัฒนธรรม

10.4. วิทยาศาสตร์

แม้ว่านครรัฐวาติกันจะรู้จักกันดีในฐานะศูนย์กลางทางศาสนาและวัฒนธรรม แต่ก็มีบทบาทในด้านวิทยาศาสตร์เช่นกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งผ่านสถาบันวิจัยทางวิทยาศาสตร์และกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับสันตะสำนัก

• บัณฑิตยสถานวิทยาศาสตร์แห่งสมเด็จพระสันตะปาปา (Pontifical Academy of Sciences):** ก่อตั้งขึ้นในปี ค.ศ. 1936 โดยสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 11 เพื่อสืบทอดเจตนารมณ์ของบัณฑิตยสถานลินเชอีแห่งสมเด็จพระสันตะปาปา (Pontifical Academy of the New Lincei) ที่ก่อตั้งโดยสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 9 ในปี ค.ศ. 1847 บัณฑิตยสถานนี้ตั้งอยู่ที่กาซีนาปีโอที่ 4 (Casina Pio IV) ภายในสวนวาติกัน มีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมความก้าวหน้าของวิทยาศาสตร์คณิตศาสตร์ กายภาพ (รวมถึงดาราศาสตร์ ธรณีศาสตร์ ฟิสิกส์ และเคมี) และวิทยาศาสตร์ธรรมชาติ (เช่น การแพทย์ ประสาทวิทยาศาสตร์ ชีววิทยา พันธุศาสตร์ ชีวเคมี) และเพื่อพิจารณาประเด็นทางญาณวิทยา โดยให้ความสนใจกับประวัติศาสตร์วิทยาศาสตร์ด้วย บัณฑิตยสถานรับประกันเสรีภาพทางวิชาการ สมาชิกของบัณฑิตยสถานประกอบด้วยนักวิทยาศาสตร์ที่มีชื่อเสียงระดับโลก โดยไม่คำนึงถึงศาสนาหรือสัญชาติ ในบรรดานักวิชาการ มีหรือเคยมีนักฟิสิกส์ดาราศาสตร์ มาร์ติน รีส นักคณิตศาสตร์ เซดริก วิลลานี นักฟิสิกส์ทฤษฎี เอ็ดเวิร์ด วิตเทน ผู้ได้รับรางวัลโนเบลสาขาเคมี เจนนิเฟอร์ เดาด์นา และ เอ็มมานูแอล ชาร์ปองติเยร์ และ เออร์เนสต์ รัทเทอร์ฟอร์ด นักพันธุศาสตร์ ลุยจิ ลูกา กาวัลลี-สฟอร์ซา และ ฟรานซิส คอลลินส์ ผู้บุกเบิกการปลูกถ่ายศีรษะ รอเบิร์ต เจ. ไวต์ และผู้ได้รับรางวัลโนเบลสาขาสรีรวิทยาหรือการแพทย์ อเล็กซานเดอร์ เฟลมมิง
• บัณฑิตยสถานสังคมศาสตร์แห่งสมเด็จพระสันตะปาปา (Pontifical Academy of Social Sciences):** เป็นอีกหนึ่งบัณฑิตยสถานของสันตะสำนักที่ตั้งอยู่ในนครรัฐวาติกัน ซึ่งเกี่ยวข้องกับมานุษยวิทยา นิเทศศาสตร์ สารสนเทศศาสตร์ ไซเบอร์เนติกส์ เศรษฐศาสตร์ การศึกษา ภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ กฎหมาย ภาษาศาสตร์ รัฐศาสตร์ จิตวิทยา พฤติกรรมศาสตร์ สังคมวิทยา และประชากรศาสตร์
• บัณฑิตยสถานเพื่อชีวิตแห่งสมเด็จพระสันตะปาปา (Pontifical Academy for Life):** มีขอบเขตงานด้านชีวจริยธรรมและจริยธรรมเทคโนโลยี ตั้งอยู่ที่อาคารซานกัลลิสโต (San Callisto complex) ซึ่งเป็นทรัพย์สินนอกอาณาเขตของวาติกัน
• หอดูดาววาติกัน (Vatican Observatory / Specola Vaticana):** เป็นหนึ่งในสถาบันดาราศาสตร์ที่เก่าแก่ที่สุดในโลก มีประวัติย้อนไปถึงศตวรรษที่ 16 แม้ว่าหอดูดาวในรูปแบบปัจจุบันจะก่อตั้งขึ้นในศตวรรษที่ 19 ก็ตาม เดิมตั้งอยู่ในวาติกัน (ในสวนวาติกันและใกล้มหาวิหารนักบุญเปโตร) และที่พระราชวังฤดูร้อนกัสเตลกันดอลโฟ (ทรัพย์สินนอกอาณาเขตของวาติกัน) แต่เนื่องจากปัญหามลภาวะทางแสงในกรุงโรม หอดูดาววาติกันจึงได้ร่วมมือกับมหาวิทยาลัยแอริโซนา และใช้งานกล้องโทรทรรศน์เทคโนโลยีขั้นสูงวาติกัน (Vatican Advanced Technology Telescope - VATT) ซึ่งเป็นกล้องโทรทรรศน์อินฟราเรดและแสงที่มองเห็นได้ในรัฐแอริโซนา สหรัฐอเมริกา หอดูดาววาติกันยังคงมีส่วนร่วมในการวิจัยทางดาราศาสตร์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านแบบจำลองจักรวาลวิทยา การจำแนกประเภทดาวฤกษ์ ดาวคู่ และเนบิวลา ในฐานะสมาชิกของสหพันธ์ดาราศาสตร์สากลและศูนย์สัมพัทธภาพดาราศาสตร์นานาชาติ นอกจากนี้ยังมีส่วนร่วมในการศึกษาเชิงปรัชญาสหวิทยาการที่ศูนย์เทววิทยาและวิทยาศาสตร์ธรรมชาติในเบิร์กลีย์ แคลิฟอร์เนีย และการวิจัยเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ดาราศาสตร์ด้วยห้องสมุดที่กว้างขวางซึ่งรวมถึงคอลเล็กชันอุกกาบาตด้วย

กิจกรรมทางวิทยาศาสตร์ของวาติกันเหล่านี้สะท้อนให้เห็นถึงความพยายามของศาสนจักรคาทอลิกในการมีส่วนร่วมกับการค้นพบทางวิทยาศาสตร์และส่งเสริมการเสวนาระหว่างศาสนากับวิทยาศาสตร์ อย่างไรก็ตาม จุดยืนของศาสนจักรในบางประเด็นทางวิทยาศาสตร์ เช่น ทฤษฎีวิวัฒนาการหรือการวิจัยเซลล์ต้นกำเนิด ก็เคยเป็นประเด็นที่มีการถกเถียงกัน

10.5. กีฬา

แม้ว่านครรัฐวาติกันจะไม่ได้เป็นที่รู้จักในด้านความเป็นเลิศทางกีฬาในระดับนานาชาติ แต่ก็มีกิจกรรมกีฬาบางประเภทเกิดขึ้นภายในอาณาเขตของตน รวมถึงการมีส่วนร่วมในระดับสากลในบางโอกาส

• สหพันธ์กรีฑาวาติกัน (Athletica Vaticana):** ในปี ค.ศ. 2019 สหพันธ์กรีฑาแห่งแรกที่ได้รับการรับรองอย่างเป็นทางการของวาติกันคือ "Athletica Vaticana" ได้ก่อตั้งขึ้น ทีมประกอบด้วยเจ้าหน้าที่ของสันตะสำนักและประชาชนจากหลากหลายวัย เพศ และสัญชาติ สหพันธ์นี้ก่อตั้งขึ้นด้วยการสนับสนุนของสำนักเลขาธิการแห่งรัฐแห่งสันตะสำนักและข้อตกลงทวิภาคีกับคณะกรรมการโอลิมปิกแห่งชาติอิตาลี (CONI) ซึ่งเป็นสมาชิกของสหพันธ์กรีฑาอิตาลี (FIDAL) ทำให้มีโอกาสเข้าร่วมการแข่งขันในอิตาลีและยุโรป การแข่งขันครั้งแรกของ Athletica Vaticana คือการแข่งขันวิ่ง 10 กิโลเมตร Corsa di Miguel ในกรุงโรม เมื่อวันที่ 20 มกราคม ค.ศ. 2019
• ฟุตบอล:** ฟุตบอลในนครรัฐวาติกันมีการจัดการแข่งขันโดยสมาคมกีฬาสมัครเล่นวาติกัน (Vatican Amateur Sports Association) ซึ่งจัดลีกฟุตบอลนครรัฐวาติกัน (Vatican City Championship) โดยมี 8 ทีมเข้าร่วม เช่น ทีม FC Guardia ขององครักษ์สวิส และทีมของตำรวจและเจ้าหน้าที่พิพิธภัณฑ์ สมาคมยังจัดCoppa Sergio Valci และVatican Supercoppa ด้วย นอกจากนี้ยังควบคุมฟุตบอลทีมชาตินครรัฐวาติกัน ซึ่งไม่ได้เป็นสมาชิกของยูฟ่าหรือฟีฟ่า ดังนั้นจึงไม่สามารถเข้าร่วมการแข่งขันฟุตบอลโลกหรือฟุตบอลชิงแชมป์แห่งชาติยุโรปได้ ทีมฟุตบอลหญิงทีมแรกก่อตั้งขึ้นในเดือนพฤษภาคม ค.ศ. 2019 ประกอบด้วยเจ้าหน้าที่วาติกันและภรรยาหรือบุตรสาวของเจ้าหน้าที่เป็นหลัก
• กีฬาจักรยาน:** ในเดือนตุลาคม ค.ศ. 2021 สหพันธ์จักรยานสากล (UCI) ได้ให้การรับรอง "Vatican Cycling" ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของ Athletica Vaticana ให้เป็นสมาชิก ตั้งแต่ศตวรรษที่ 20 นักปั่นจักรยานและพระสันตะปาปามีความสัมพันธ์ฉันมิตรกันมาโดยตลอด และในปี ค.ศ. 1948 สมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12 ได้ประกาศให้พระแม่มารีแห่งกีซัลโล (Madonna del Ghisallo) เป็นนักบุญองค์อุปถัมภ์สากลของนักปั่นจักรยาน
• คริกเกต:** ในเดือนตุลาคม ค.ศ. 2013 สโมสรคริกเกตซันปีเอโตร (St. Peter's Cricket Club) ได้ก่อตั้งขึ้นภายใต้การอุปถัมภ์ของสมณสภาเพื่อวัฒนธรรม (ปัจจุบันคือสมณกระทรวงเพื่อวัฒนธรรมและการศึกษา) โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเสริมสร้างการเสวนาระหว่างวัฒนธรรมและศาสนาต่าง ๆ ผ่านกีฬาคริกเกต ซึ่งเป็นกีฬาที่ได้รับความนิยมในหลายประเทศทั่วโลก
• การเข้าร่วมการแข่งขันระดับนานาชาติ:** นครรัฐวาติกันไม่ได้เป็นสมาชิกของคณะกรรมการโอลิมปิกสากลและไม่ได้เข้าร่วมการแข่งขันกีฬาโอลิมปิก อย่างไรก็ตาม ได้เข้าร่วมการแข่งขันกีฬาระดับนานาชาติบางรายการ เช่น จักรยานชิงแชมป์โลก (World Cycling Championships) กีฬาชิงแชมป์แห่งรัฐเล็ก ๆ ของยุโรป (Championships of the Small States of Europe) และเมดิเตอร์เรเนียนเกมส์ (Mediterranean Games)

กิจกรรมกีฬาในวาติกัน แม้จะมีขนาดเล็ก แต่ก็สะท้อนถึงความพยายามในการส่งเสริมสุขภาพ การพักผ่อนหย่อนใจ และการสร้างความสัมพันธ์อันดีทั้งภายในชุมชนวาติกันและกับโลกภายนอก

10.6. วันหยุดราชการ

นครรัฐวาติกันมีวันหยุดราชการทั้งทางศาสนาและระดับชาติที่สำคัญ ซึ่งสะท้อนถึงสถานะในฐานะศูนย์กลางของศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิกและรัฐอิสระ วันหยุดเหล่านี้ส่วนใหญ่เป็นวันสมโภชและวันฉลองที่สำคัญในปฏิทินพิธีกรรมของคริสตจักรคาทอลิก รวมถึงวันหยุดที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์สำคัญในประวัติศาสตร์ของวาติกันหรือตำแหน่งพระสันตะปาปา

วันหยุดราชการที่สำคัญ ได้แก่:

• 1 มกราคม:** สมโภชพระนางมารีย์พระชนนีพระเจ้า (Solemnity of Mary, Mother of God) และวันขึ้นปีใหม่
• 6 มกราคม:** สมโภชพระคริสต์แสดงองค์ (Epiphany)
• 11 กุมภาพันธ์:** วันครบรอบการลงนามสนธิสัญญาลาเตรัน (Anniversary of the Lateran Pacts)
• 13 มีนาคม:** วันครบรอบการเลือกตั้งสมเด็จพระสันตะปาปาฟรานซิส (Anniversary of the election of Pope Francis) (วันหยุดนี้จะเปลี่ยนไปตามพระสันตะปาปาองค์ปัจจุบัน)
• 19 มีนาคม:** สมโภชนักบุญโยเซฟ (Solemnity of Saint Joseph)
• วันพฤหัสบดีศักดิ์สิทธิ์ วันศุกร์ประเสริฐ วันเสาร์ศักดิ์สิทธิ์** (Holy Thursday, Good Friday, Holy Saturday) (วันก่อนวันอีสเตอร์)
• วันอีสเตอร์** (Easter Sunday) (วันสมโภชการกลับคืนพระชนม์ของพระเยซูคริสต์ เป็นวันหยุดเคลื่อนที่)
• วันจันทร์อีสเตอร์** (Easter Monday)
• 1 พฤษภาคม:** วันฉลองนักบุญโยเซฟกรรมกร (Feast of Saint Joseph the Worker)
• วันพระเยซูเจ้าเสด็จขึ้นสวรรค์** (Ascension Day) (40 วันหลังวันอีสเตอร์ เป็นวันหยุดเคลื่อนที่)
• วันสมโภชพระจิตเจ้า** (Pentecost Sunday) (50 วันหลังวันอีสเตอร์ เป็นวันหยุดเคลื่อนที่)
• วันจันทร์สมโภชพระจิตเจ้า** (Whit Monday หรือ Pentecost Monday)
• วันสมโภชพระวรกายและพระโลหิตพระคริสต์** (Corpus Christi) (วันพฤหัสบดีหลังวันสมโภชพระตรีเอกภาพ เป็นวันหยุดเคลื่อนที่)
• 29 มิถุนายน:** สมโภชนักบุญเปโตรและนักบุญเปาโลอัครทูต (Solemnity of Saints Peter and Paul, Apostles)
• 15 สิงหาคม:** สมโภชพระนางมารีย์รับเกียรติเข้าสู่สวรรค์ (Assumption of the Blessed Virgin Mary)
• 1 พฤศจิกายน:** สมโภชนักบุญทั้งหลาย (All Saints' Day)
• 2 พฤศจิกายน:** วันระลึกถึงวิญญาณในไฟชำระ (All Souls' Day) (แม้ไม่ใช่วันหยุดราชการเต็มวัน แต่ก็มีความสำคัญทางศาสนา)
• 8 ธันวาคม:** สมโภชพระนางมารีย์ผู้ปฏิสนธินิรมล (Solemnity of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary)
• 25 ธันวาคม:** วันคริสต์มาส (Christmas Day - Solemnity of the Nativity of the Lord)
• 26 ธันวาคม:** วันฉลองนักบุญสเทเฟน ปฐมมรณสักขี (Feast of Saint Stephen, First Martyr)

วันหยุดเหล่านี้ไม่เพียงแต่เป็นโอกาสสำหรับการเฉลิมฉลองทางศาสนาและการพักผ่อนเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงวัฒนธรรมและประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ของนครรัฐวาติกันอีกด้วย

11.1. ธงชาติ

ธงชาตินครรัฐวาติกันได้รับการรับรองอย่างเป็นทางการในปี ค.ศ. 1929 ซึ่งเป็นปีที่นครรัฐวาติกันก่อตั้งขึ้นตามสนธิสัญญาลาเตรัน

• การออกแบบ:** ธงมีลักษณะเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัส (แม้ว่าจะมีการใช้งานในรูปแบบสี่เหลี่ยมผืนผ้าบ้างในทางปฏิบัติ) แบ่งออกเป็นสองแถบแนวตั้งขนาดเท่ากัน แถบด้านคันธงเป็นสีเหลือง (หรือทอง) และแถบด้านปลายธงเป็นสีขาว
• สี:**
  • สีเหลือง (ทอง):** เป็นสัญลักษณ์แทนอำนาจทางจิตวิญญาณของสมเด็จพระสันตะปาปา และยังเป็นสีของกุญแจทองในตราแผ่นดิน
  • สีขาว:** เป็นสัญลักษณ์แทนอำนาจทางโลกของสมเด็จพระสันตะปาปา และยังเป็นสีของกุญแจเงินในตราแผ่นดิน
• ความหมายเชิงสัญลักษณ์:** บนแถบสีขาวมีภาพตราแผ่นดินของนครรัฐวาติกัน (โดยไม่มีโล่สีแดง) ซึ่งประกอบด้วยกุญแจสองดอกไขว้กัน (กุญแจทองและกุญแจเงิน) และมงกุฎพระสันตะปาปา (tiara) อยู่ด้านบน กุญแจเป็นสัญลักษณ์ของกุญแจแห่งอาณาจักรสวรรค์ที่พระเยซูทรงมอบให้นักบุญเปโตร (ตามพระวรสารนักบุญมัทธิว 16:19) ซึ่งสื่อถึงอำนาจในการผูกและแก้ (อำนาจทางจิตวิญญาณ) ของพระสันตะปาปา มงกุฎพระสันตะปาปาเป็นสัญลักษณ์ของอำนาจสามประการของพระสันตะปาปาคือ การสอน การปกครอง และการทำให้ศักดิ์สิทธิ์

ธงชาตินครรัฐวาติกันเป็นหนึ่งในสองธงชาติของรัฐอธิปไตยในโลก (อีกธงคือธงชาติสวิตเซอร์แลนด์) ที่มีรูปทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัส

11.2. ตราแผ่นดิน

ตราแผ่นดินของนครรัฐวาติกัน (หรือตราอาร์มของสันตะสำนัก) มีองค์ประกอบหลักและความหมายเชิงสัญลักษณ์ดังนี้:

• โล่สีแดง (Gules):** เป็นพื้นหลังของตรา
• กุญแจสองดอกไขว้กัน (Keys of Heaven):**
  • กุญแจทอง (Or):** วางในแนวเฉียงขวา (dexter bend) เป็นสัญลักษณ์แทนอำนาจในสวรรค์ (อำนาจทางจิตวิญญาณ)
  • กุญแจเงิน (Argent):** วางในแนวเฉียงซ้าย (sinister bend) เป็นสัญลักษณ์แทนอำนาจในโลก (อำนาจทางโลก)
• กุญแจทั้งสองถูกผูกเข้าด้วยกันด้วยเชือกสีแดง (cord gules) ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ว่าอำนาจทั้งสองนี้เชื่อมโยงกันและมาจากพระเจ้า
  • ปลายกุญแจ (wards) ชี้ขึ้นด้านบน และด้ามจับ (bows) ชี้ลงด้านล่าง
• มงกุฎพระสันตะปาปา (Papal Tiara):** เป็นมงกุฎสามชั้นสีเงิน (argent) ประดับด้วยมงกุฎทองคำ (or) สามองค์ วางอยู่เหนือกุญแจทั้งสอง มงกุฎพระสันตะปาปาเป็นสัญลักษณ์ของอำนาจสามประการของพระสันตะปาปาในฐานะ:
  • บิดาของกษัตริย์ (อำนาจปกครองทางโลก)
  • ผู้ปกครองโลก (อำนาจสากล)
  • ผู้แทนพระคริสต์ (อำนาจทางจิตวิญญาณสูงสุด)

  (การตีความความหมายของมงกุฎทั้งสามชั้นอาจแตกต่างกันไป)
  
  ตราแผ่นดินนี้เป็นสัญลักษณ์ที่สำคัญของสันตะสำนักและนครรัฐวาติกัน สะท้อนถึงบทบาทและอำนาจของพระสันตะปาปาในฐานะประมุขของศาสนจักรคาทอลิกและประมุขแห่งรัฐวาติกัน

11.3. เพลงชาติ

เพลงชาติอย่างเป็นทางการของนครรัฐวาติกันคือ "อินโน เอ มาร์ชา ปอนติฟิคาเล" (Inno e Marcia Pontificale_{อินโน เอ มาร์ชา ปอนตีฟีกาเล}^{ภาษาอิตาลี} แปลว่า "เพลงสรรเสริญและเพลงมาร์ชของพระสันตะปาปา")

• ประวัติ:**
  • ทำนองประพันธ์โดยชาร์ล กูโน (Charles Gounod) นักประพันธ์เพลงชาวฝรั่งเศส ในปี ค.ศ. 1869 เพื่อเฉลิมฉลองวาระครบรอบปีที่ 50 ของการบวชเป็นบาทหลวงของสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 9 เดิมทีเพลงนี้มีชื่อว่า "Marche Pontificale" (เพลงมาร์ชของพระสันตะปาปา)
  • เพลงนี้ถูกนำมาใช้เป็นเพลงชาติของนครรัฐวาติกันอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 16 ตุลาคม ค.ศ. 1949 ในสมัยสมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12 เพื่อแทนที่เพลง "Marcia Trionfale" (เพลงมาร์ชแห่งชัยชนะ) ของ วิกตอริน ฮัลล์ไมร์ (Viktorin Hallmayer) ซึ่งเคยใช้เป็นเพลงชาติของรัฐสันตะปาปาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1857
• เนื้อร้อง:**
  • เดิมทีเพลงนี้เป็นเพลงบรรเลงที่ไม่มีเนื้อร้องอย่างเป็นทางการ
  • ในปี ค.ศ. 1991 พระคุณเจ้าอันโตนิโอ อัลเลกรา (Antonio Allegra) ได้ประพันธ์เนื้อร้องเป็นภาษาอิตาลีสำหรับเพลงนี้ และต่อมาพระคุณเจ้า ราฟฟาเอลโล ลาวัญญา (Raffaello Lavagna) ได้ประพันธ์เนื้อร้องเป็นภาษาละติน
  • เนื้อร้องทั้งสองฉบับนี้ต่างยกย่องพระสันตะปาปา กรุงโรม และความศรัทธาในศาสนาคาทอลิก
• ความหมายโดยสังเขป:** เพลงนี้เป็นสัญลักษณ์ของความจงรักภักดีต่อพระสันตะปาปาและความเป็นเอกภาพของศาสนจักรคาทอลิก มักจะบรรเลงในโอกาสสำคัญและพิธีการต่าง ๆ ของนครรัฐวาติกันและสันตะสำนัก

"อินโน เอ มาร์ชา ปอนติฟิคาเล" เป็นเพลงที่มีท่วงทำนองที่สง่างามและสื่อถึงความศักดิ์สิทธิ์และความสำคัญของสถาบันสันตะปาปา