อิกษวากุ

2.1. วงศ์วาน

ตามคัมภีร์ในศาสนาฮินดูหลายเล่ม ลำดับวงศ์วานที่นำไปสู่พระเจ้าอิกษวากุ เริ่มต้นจากพระพรหม พระผู้สร้างจักรวาล พระพรหมมีพระโอรสคือมารีจิ ซึ่งมารีจิมีพระโอรสคือกัศยปะ (กัศยปะเป็นหนึ่งในปรชาบดีที่พระพรหมสร้างขึ้น) กัศยปะและอทิติมีพระโอรสคือวิวัสวัน หรือสุริยะ ซึ่งเป็นเทพเจ้าแห่งดวงอาทิตย์ จากวิวัสวันก็ให้กำเนิดพระมนูศรัทธาเทวะ ผู้เป็นมนุษย์คนแรกบนโลก ซึ่งถือกำเนิดจากครรภ์ของพระนางสัญชา

พระมนูศรัทธาเทวะและพระชายาของพระองค์คือศรัทธา มีพระโอรสด้วยกันสิบพระองค์ ในจำนวนนั้นรวมถึงอิกษวากุและนฤค พระเจ้าอิกษวากุจึงนับเป็นพระโอรสองค์แรกของพระมนูผู้สืบทอดความรู้เกี่ยวกับธรรมะและมนุษยธรรมจากพระอาทิตย์ (วิวัสวัน) ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของสายเลือดแห่งสุริยวงศ์อันศักดิ์สิทธิ์

2.2. ทฤษฎีเกี่ยวกับที่มา

นอกเหนือจากตำนานศักดิ์สิทธิ์แล้ว ยังมีการอภิปรายทางวิชาการเกี่ยวกับที่มาของพระเจ้าอิกษวากุและการเชื่อมโยงทางชาติพันธุ์ของราชวงศ์ของพระองค์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งราชวงศ์ศากยะ ซึ่งเป็นเชื้อสายของพระองค์ คัมภีร์อาถรรพเวทและพราหมณะบางส่วนกล่าวว่าอิกษวากุมีความเกี่ยวข้องกับผู้คนที่ไม่ใช่อารยัน ซึ่งแตกต่างจากชาวอารยันที่ประพันธ์บทสวดในพระเวททั้งสี่

นักประวัติศาสตร์บางคน เช่น เอฟ. อี. พาร์กิเตอร์ ได้ตีความว่าอิกษวากุมีความคล้ายคลึงกับชาวทราวิฑ อย่างไรก็ตาม นักวิชาการอย่างฟรานซิสคัส คุยเปอร์, มันเฟรด ไมเออร์โฮเฟอร์ และเลฟแมน กลับเสนอว่าชื่อ "อิกษวากุ" อาจมาจากภาษามุนดา ซึ่งเป็นตระกูลภาษาออสโตรเอเชียติก โดยเลฟแมนให้ข้อสังเกตว่าชื่อของราชวงศ์ศากยะ ซึ่งเป็นเชื้อสายของอิกษวากุ มีชื่อที่มาจากภาษามุนดา ซึ่งอาจบ่งชี้ว่าชาวศากยะอย่างน้อยก็เป็นชนสองภาษา นอกจากนี้ ชื่อหมู่บ้านของชาวศากยะหลายแห่งยังเชื่อว่าไม่ใช่ภาษาอินโด-อารยัน เช่น คำว่า "นคร" (นครา) ที่หมายถึงเมืองหรือชุมชน ก็มีรากศัพท์มาจากภาษาทราวิฑ

อย่างไรก็ตาม มีนักวิชาการบางท่าน เช่น จี. เอส. คุรเย โต้แย้งแนวคิดของพาร์กิเตอร์ โดยเสนอว่าอิกษวากุเป็นนักรบชาวอารยันที่ขี่ม้า และอาจเดินทางมาถึงอนุทวีปอินเดียก่อนชาวอารยันที่ประพันธ์ฤคเวทเสียอีก นอกจากนี้ คัมภีร์พราหมณะยังระบุว่าอิกษวากุสืบเชื้อสายมาจากราชวงศ์ปุรุ ซึ่งเป็นหนึ่งในเผ่าอารยันที่ถูกกล่าวถึงในฤคเวท ยิ่งไปกว่านั้น มันธาตรี กษัตริย์ในราชวงศ์อิกษวากุ ยังได้รับการพรรณนาในฤคเวทว่าได้ทำลายทัสยุ และได้รับการช่วยเหลือจากคู่แฝดอัศวิน ซึ่งเป็นเทพเจ้าแพทย์ในศาสนาพระเวท

3.1. ผู้สืบเชื้อสายและราชวงศ์สาขา

พระเจ้าอิกษวากุมีพระโอรสถึงหนึ่งร้อยพระองค์ ซึ่งเป็นผู้สืบทอดราชบัลลังก์และขยายอิทธิพลของราชวงศ์ออกไปทั่วทั้งอนุทวีปอินเดีย พระโอรสองค์โตของพระองค์คือวิกุกษี (विकुक्षि^{ภาษาสันสกฤต}) ซึ่งได้รับการกล่าวถึงในบางคัมภีร์ว่ามีพระนามอีกอย่างว่าศศาดะ (शशाद^{ภาษาสันสกฤต}) พระวิกุกษีเป็นผู้สืบทอดราชบัลลังก์แห่งอโยธยาต่อจากพระบิดา

พระโอรสอีกพระองค์หนึ่งที่มีบทบาทสำคัญคือนิมี (निमि^{ภาษาสันสกฤต}) หรือเนมิราช พระองค์ได้เสด็จไปทางทิศตะวันออกและทรงก่อตั้งราชอาณาจักรวิเทหะ (विदेह^{ภาษาสันสกฤต}) ซึ่งเป็นอีกหนึ่งราชอาณาจักรสำคัญในอินเดียโบราณ นอกเหนือจากนี้ คัมภีร์ปุราณะได้เสนอทฤษฎีเกี่ยวกับการปกครองของพระโอรสอิกษวากุไว้สองแนวทาง:

• ทฤษฎีแรก: ระบุว่าพระโอรสห้าสิบพระองค์ของอิกษวากุได้ปกครองอาณาจักรทางภาคเหนือของอินเดีย ในขณะที่อีกสี่สิบแปดพระองค์ได้ไปเป็นเจ้าชายผู้ปกครองทางภาคใต้
• ทฤษฎีที่สอง: ระบุว่าจากพระโอรสของพระวิกุกษี สิบห้าพระองค์ได้ปกครองทางตอนเหนือของภูเขาเมรุ และอีกหนึ่งร้อยสิบสี่พระองค์ได้ปกครองทางตอนใต้ของภูเขาเมรุ ซึ่งแสดงให้เห็นถึงการขยายอาณาเขตและอิทธิพลของราชวงศ์อิกษวากุในวงกว้าง

ราชวงศ์อิกษวากุจึงมิได้เป็นเพียงราชวงศ์ในตำนานเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของการเริ่มต้นอารยธรรมและธรรมาธิปไตยในอนุทวีปอินเดีย โดยมีสายเลือดของพระองค์เป็นรากฐานของราชวงศ์และอาณาจักรสำคัญในยุคต่อมา

4.1. ในคัมภีร์ฮินดู

ในคัมภีร์ฮินดู พระเจ้าอิกษวากุมีบทบาทสำคัญในฐานะบรรพบุรุษของราชวงศ์ที่ยิ่งใหญ่และเป็นผู้เผยแพร่หลักคำสอนอันเป็นรากฐานของสังคม

4.1.2. มหากาพย์และปุราณะ

ในมหากาพย์และปุราณะ บทบาทของพระเจ้าอิกษวากุได้รับการขยายความอย่างละเอียด ในรามายณะ ฤๅษีอคัสตยะได้อธิบายถึงที่มาของอิกษวากุแก่พระราม โดยกล่าวถึงการที่พระมนู ซึ่งเป็นพระบิดาของอิกษวากุ ได้ยกราชสมบัติให้แก่พระโอรสองค์โตของพระองค์คืออิกษวากุ และสั่งสอนให้พระองค์ตั้งราชวงศ์ปกครองโลกด้วยความเที่ยงธรรม โดยเน้นย้ำถึงความสำคัญของการลงโทษผู้กระทำผิดตามกฎหมายอย่างเคร่งครัด เพื่อนำพากษัตริย์ไปสู่สวรรค์ พระรามเองก็ทรงเป็นผู้สืบเชื้อสายมาจากราชวงศ์อิกษวากุนี้ด้วย โดยลำดับวงศ์วานจากพระพรหมสู่พระรามได้ถูกบันทึกไว้ในรามายณะถึงสองแห่ง (1.70, 2.110)

วิษณุปุราณะระบุว่าอิกษวากุถือกำเนิดจากการจามของพระมนู พระองค์มีพระโอรสหนึ่งร้อยพระองค์ ซึ่งสามพระองค์ที่โดดเด่นที่สุดคือวิกุกษี นิมี และทัณฑะ ในช่วงพิธีอัษฏกะ อิกษวากุมีพระประสงค์จะประกอบพิธีบูชาบรรพบุรุษ และทรงสั่งให้พระวิกุกษีนำเนื้อสัตว์ที่เหมาะสมมาถวาย พระวิกุกษีได้ออกล่าสัตว์ในป่าเพื่อใช้ในพิธี แต่เนื่องจากทรงเหน็ดเหนื่อยมาก พระองค์จึงเสวยกระต่ายตัวหนึ่งในบรรดาสัตว์ที่ล่ามาได้ ก่อนที่จะนำสัตว์ที่เหลือกลับมาถวายพระบิดา

เมื่อวสิษฐะ ปุโรหิตประจำราชวงศ์ ถูกขอให้ประกอบพิธีบูชา ท่านประกาศว่าเนื้อสัตว์นั้นไม่บริสุทธิ์ เนื่องจากพระวิกุกษีได้เสวยกระต่ายไปแล้ว ซึ่งถือเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องพลีที่นำมาถวาย ด้วยเหตุนี้ พระเจ้าอิกษวากุจึงทรงขับไล่พระวิกุกษีออกจากอาณาจักรเนื่องจากทรงขัดเคืองกับการกระทำนี้ แต่หลังจากที่พระเจ้าอิกษวากุเสด็จสวรรคต ราชบัลลังก์ของภูลโลกก็ตกเป็นของพระวิกุกษี ซึ่งต่อมาทรงได้รับการสืบทอดโดยพระโอรสของพระองค์คือปุรัญชัย

4.2. ในศาสนาเชน

ในคัมภีร์ศาสนาเชน พระเจ้าอิกษวากุได้รับการระบุว่าเป็นบุคคลเดียวกับฤษภนาถ (Ṛṣabhanātha^{ภาษาสันสกฤต}) ซึ่งเป็นตีรถังกรองค์แรกของศาสนาเชน นอกจากนี้ยังเชื่อกันว่าตีรถังกรส่วนใหญ่ ยกเว้นมุนิสุวรัต (ตีรถังกรองค์ที่ 20) และเนมินาถ (ตีรถังกรองค์ที่ 22) ล้วนสืบเชื้อสายมาจากราชวงศ์อิกษวากุ ไม่ว่าจะเป็นสายหลักหรือสายสาขา

ตีรถังกรฤษภนาถยังมีความเกี่ยวข้องกับตำนานเกี่ยวกับ "อ้อย" (ikṣu^{ภาษาสันสกฤต}) ในฐานะที่เป็นบุคคลแรกที่ออกบวช ผู้คนในยุคนั้นไม่ทราบว่าจะถวายสิ่งใดแก่ท่าน ในที่สุด เจ้าชายศเรยันสา ได้ถวายน้ำอ้อย (ikṣu^{ภาษาสันสกฤต}) แด่ท่าน ซึ่งนับเป็นสิ่งแรกที่ตีรถังกรฤษภนาถทรงรับเป็นทาน เหตุการณ์นี้ได้รับการรำลึกถึงในเทศกาลอักษยะ ตฤติยะ ซึ่งจัดขึ้นในวันที่สามของศุกลปักษ์ (ช่วงที่พระจันทร์สว่างขึ้น) ในเดือนไวศาขะของปฏิทินฮินดู

4.3. ในศาสนาพุทธ

ในศาสนาพุทธ มีธรรมเนียมที่ระบุว่าราชวงศ์ศากยะ ซึ่งเป็นตระกูลของเจ้าชายสิทธัตถะ (พระโคตมพุทธเจ้า) ทรงสืบเชื้อสายมาจากราชวงศ์อิกษวากุ โดยในคัมภีร์ภาษาบาลี พระองค์จะถูกเรียกว่า โอกกากะ (Okkāka^{ภาษาบาลี})

นอกจากนี้ ในคัมภีร์ทางพุทธศาสนาอย่างเช่น พุทธประวัติตรีปิฎก (เทียบเท่า Fo Ben Xing Ji Jing) ยังมีเรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับพระองค์ซึ่งถูกเรียกว่า พระเจ้าอ้อย (甘蔗王_{Kānzhè Wáng}^Chinese) ตำนานเล่าว่า มีพระราชาองค์หนึ่งชื่อ ท้าวอาทิจจะ หรือมหาปัสสาสิ ซึ่งออกบวชแต่ถูกนายพรานเข้าใจผิดว่าเป็นนกกระเรียนขาวแล้วยิงเสียชีวิต เมื่อพระราชาสิ้นพระชนม์ เลือดของพระองค์ได้ไหลลงสู่พื้นดิน และจากหยดเลือดนั้นได้มีต้นอ้อยสองต้นผลิขึ้นมา ภายในต้นอ้อยนั้นมีเด็กชายและเด็กหญิงคู่หนึ่งถือกำเนิดขึ้น ผู้คนได้ยกให้เด็กชายขึ้นเป็นพระราชา และเนื่องจากการกำเนิดของพระองค์เกี่ยวข้องกับต้นอ้อย พระองค์จึงถูกขนานนามว่า "พระเจ้าอ้อย" ซึ่งเป็นชื่อที่เชื่อมโยงกับพระนาม "อิกษวากุ" หรือ "อิกษุ" ที่แปลว่าอ้อย

5.1. ความหมายของพระนาม

พระนาม "อิกษวากุ" (Ikṣvāku^{ภาษาสันสกฤต}) นั้นมีความหมายเชิงสัญลักษณ์ที่ลึกซึ้ง โดยคำว่า อิกษุ (ikṣu^{ภาษาสันสกฤต}) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของพระนาม มีความหมายว่า อ้อย การเชื่อมโยงนี้มีความสำคัญอย่างยิ่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในศาสนาพุทธ ที่พระองค์ได้รับการขนานนามว่า พระเจ้าอ้อย (甘蔗王^Chinese) หรือในภาษาบาลีเรียกว่า โอกกากะ (Okkāka^{ภาษาบาลี})

ภูมิหลังที่ทำให้พระองค์ถูกเรียกว่า "พระเจ้าอ้อย" นั้นมาจากตำนานที่เล่าว่าเลือดของพระองค์ที่หยดลงบนพื้นได้กลายเป็นต้นอ้อยอันศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งให้กำเนิดผู้สืบทอดราชบัลลังก์ขึ้นมาอีกครั้ง ความหมายนี้จึงสะท้อนถึงความอุดมสมบูรณ์ การเริ่มต้นใหม่ และการเป็นรากฐานของสายเลือดอันบริสุทธิ์และศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งเป็นมรดกสำคัญของพระองค์ที่ยังคงได้รับการยกย่องในความเชื่อและตำนานต่าง ๆ มาจนถึงปัจจุบัน