ประเทศมอนเตเนโกร

3.1. สมัยโบราณ

พื้นที่ของมอนเตเนโกรในปัจจุบันเดิมเป็นส่วนหนึ่งของอิลลิเรียและมีชาวอิลลิเรียซึ่งพูดภาษาอินโด-ยูโรเปียนอาศัยอยู่ อาณาจักรอิลลิเรียถูกพิชิตโดยสาธารณรัฐโรมันในสงครามอิลลิเรีย-โรมัน และภูมิภาคนี้ถูกรวมเข้ากับจังหวัดอิลลิริคุม (ต่อมาคือจังหวัดดัลมาเทียและพราเอวาลิตานา)

3.2. การเข้ามาของชาวสลาฟและสมัยกลาง

ในช่วงยุคกลางตอนต้น มีสามราชรัฐตั้งอยู่บนดินแดนของมอนเตเนโกรในปัจจุบัน ได้แก่ ดูเคลีย ซึ่งสอดคล้องกับครึ่งใต้โดยประมาณ, ทราวูเนีย ทางตะวันตก และรัชกา ทางตอนเหนือ ดูเคลียได้รับเอกราชจากจักรวรรดิไบแซนไทน์ในปี ค.ศ. 1042 ในอีกไม่กี่ทศวรรษต่อมา ดูเคลียได้ขยายอาณาเขตไปยังรัชกาและบอสเนียที่อยู่ใกล้เคียง และยังได้รับการยอมรับว่าเป็นราชอาณาจักร อำนาจของดูเคลียเริ่มเสื่อมลงในช่วงต้นศตวรรษที่ 12 หลังจากการสวรรคตของกษัตริย์บอดิน (ในปี ค.ศ. 1101 หรือ 1108) ก็เกิดสงครามกลางเมืองขึ้น ดูเคลียถึงจุดสูงสุดภายใต้การปกครองของมิฮาอิโล (ค.ศ. 1046-1081) โอรสของวอยสลาฟ และกอนสตันติน บอดิน (ค.ศ. 1081-1101) พระนัดดาของพระองค์

ในขณะที่เหล่าขุนนางต่อสู้แย่งชิงบัลลังก์ อาณาจักรก็อ่อนแอลง และในปี ค.ศ. 1186 ดินแดนของมอนเตเนโกรในปัจจุบันก็กลายเป็นส่วนหนึ่งของรัฐที่ปกครองโดยสเตฟาน เนมันยา และเป็นส่วนหนึ่งของรัฐต่าง ๆ ที่ปกครองโดยราชวงศ์เนมันยิชเป็นเวลาสองศตวรรษต่อมา หลังจากการล่มสลายของจักรวรรดิเซอร์เบียในครึ่งหลังของศตวรรษที่ 14 ตระกูลที่ทรงอิทธิพลที่สุดของซีตา คือ ตระกูลบัลชิช ได้กลายเป็นผู้ปกครองของซีตา

ภายในศตวรรษที่ 13 "ซีตา" ได้เข้ามาแทนที่ "ดูเคลีย" ในการอ้างถึงอาณาจักร ในปลายศตวรรษที่ 14 มอนเตเนโกรตอนใต้ (ซีตา) อยู่ภายใต้การปกครองของตระกูลบัลชิช จากนั้นเป็นตระกูลตเซอร์โนเยวิช และในศตวรรษที่ 15 ซีตามักถูกเรียกว่า "Crna Gora_{ツรนา โกรา}^Montenegrin" (มอนเตเนโกร)

ในปี ค.ศ. 1421 ซีตาถูกผนวกเข้ากับอาณาจักรเดสปอตเซอร์เบีย แต่หลังจากปี ค.ศ. 1455 ตระกูลขุนนางอีกตระกูลหนึ่งจากซีตา คือ ตระกูลตเซอร์โนเยวิช ได้กลายเป็นผู้ปกครองสูงสุดของประเทศ ทำให้เป็นระบอบกษัตริย์อิสระสุดท้ายของคาบสมุทรบอลข่านก่อนที่จะตกอยู่ภายใต้การปกครองของจักรวรรดิออตโตมันในปี ค.ศ. 1496 และถูกผนวกเข้ากับซันจักแห่งชโคดรา ในช่วงเวลาสั้น ๆ มอนเตเนโกรดำรงอยู่เป็น ซันจัก อิสระที่ปกครองตนเองในปี ค.ศ. 1514-1528 (ซันจักมอนเตเนโกร) นอกจากนี้ ภูมิภาคเฮอร์เซโกวีนาเก่ายังเป็นส่วนหนึ่งของซันจักเฮอร์เซโกวีนา

3.3. สมัยภายใต้จักรวรรดิออตโตมันและสาธารณรัฐเวนิส

ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1392 พื้นที่หลายส่วนของดินแดนถูกควบคุมโดยสาธารณรัฐเวนิส รวมถึงเมืองบุดวา ซึ่งในเวลานั้นรู้จักกันในชื่อ "บูดูอา" ดินแดนของเวนิสมีศูนย์กลางอยู่ที่อ่าวกอตอร์ และสาธารณรัฐได้แต่งตั้งผู้ว่าการที่เข้ามาแทรกแซงการเมืองของมอนเตเนโกร เวนิสควบคุมดินแดนในมอนเตเนโกรปัจจุบันจนกระทั่งการล่มสลายในปี ค.ศ. 1797

พื้นที่ส่วนใหญ่ตกอยู่ภายใต้การควบคุมของจักรวรรดิออตโตมันตั้งแต่ปี ค.ศ. 1496 ถึงปี ค.ศ. 1878 ในศตวรรษที่ 16 มอนเตเนโกรได้พัฒนารูปแบบการปกครองตนเองที่เป็นเอกลักษณ์ภายในจักรวรรดิออตโตมัน ซึ่งอนุญาตให้กลุ่มชนมอนเตเนโกรได้รับอิสรภาพจากข้อจำกัดบางประการ อย่างไรก็ตาม ชาวมอนเตเนโกรไม่พอใจกับการปกครองของออตโตมัน และในศตวรรษที่ 17 ได้ก่อกบฏซ้ำแล้วซ้ำเล่า ซึ่งสิ้นสุดลงด้วยความพ่ายแพ้ของออตโตมันในสงครามมหาตุรกีเมื่อปลายศตวรรษนั้น

ดินแดนมอนเตเนโกรถูกควบคุมโดยกลุ่มชนเผ่าที่ชอบทำสงคราม กลุ่มชนเผ่าส่วนใหญ่มีหัวหน้า (knez_คเนซ^Montenegrin) ซึ่งไม่ได้รับอนุญาตให้ดำรงตำแหน่งเว้นแต่เขาจะพิสูจน์ได้ว่าเป็นผู้นำที่คู่ควรเช่นเดียวกับคนก่อนหน้า การประชุมของกลุ่มชนเผ่ามอนเตเนโกร (Zbor_{ซบอร์}^Montenegrin) จัดขึ้นทุกปีในวันที่ 12 กรกฎาคมที่เซติเญ และชายฉกรรจ์ทุกคนในเผ่าสามารถเข้าร่วมได้ ในปี ค.ศ. 1515 มอนเตเนโกรกลายเป็นเทวาธิปไตยที่นำโดยสังฆมณฑลมอนเตเนโกรและชายฝั่งทะเล ซึ่งเจริญรุ่งเรืองหลังจากราชวงศ์เปโตรวิช-นีเยกอชแห่งเซติเญกลายเป็นเจ้าชายมุขนายก (ซึ่งมีตำแหน่งเป็น "วลาดิกาแห่งมอนเตเนโกร")

ผู้คนจากมอนเตเนโกรในยุคประวัติศาสตร์นี้ถูกบรรยายว่าเป็นชาวเซิร์บออร์ทอดอกซ์

3.4. รัฐมุขนายกและราชรัฐมอนเตเนโกร

ในปี ค.ศ. 1858 หนึ่งในชัยชนะครั้งสำคัญของมอนเตเนโกรเหนือพวกออตโตมันเกิดขึ้นที่ยุทธการที่กราโฮวัค แกรนด์ดยุกมีร์โก เปโตรวิช พระเชษฐาของคนยาซดานิโล นำกองทัพ 7,500 นายและเอาชนะพวกออตโตมันที่มีจำนวนมากกว่าด้วยทหาร 15,000 นายที่กราโฮวัคเมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม ค.ศ. 1858 เหตุการณ์นี้บังคับให้มหาอำนาจยุโรปต้องกำหนดเขตแดนระหว่างมอนเตเนโกรและจักรวรรดิออตโตมันอย่างเป็นทางการ ซึ่งเป็นการยอมรับเอกราชของมอนเตเนโกรโดยพฤตินัย

ในยุทธการที่วูชิยีโด ชาวมอนเตเนโกรได้สร้างความพ่ายแพ้ครั้งใหญ่ให้กับกองทัพออตโตมันภายใต้การนำของมหาเสนาบดีอาเหม็ด มุคตาร์ พาชา ผลพวงจากชัยชนะของรัสเซียต่อจักรวรรดิออตโตมันในสงครามรัสเซีย-ตุรกี (ค.ศ. 1877-1878) ทำให้มหาอำนาจยุโรปปรับโครงสร้างแผนที่ของภูมิภาคบอลข่าน จักรวรรดิออตโตมันยอมรับเอกราชของมอนเตเนโกรในสนธิสัญญาเบอร์ลิน (ค.ศ. 1878) ในปี ค.ศ. 1878

รัฐธรรมนูญฉบับแรกของมอนเตเนโกร (หรือที่เรียกว่าประมวลกฎหมายดานิโล) ได้รับการประกาศใช้ในปี ค.ศ. 1855 ภายใต้การปกครองของนิโคลาที่ 1 (ครองราชย์ ค.ศ. 1860-1918) ราชรัฐได้ขยายอาณาเขตหลายครั้งในสงครามมอนเตเนโกร-ตุรกี และได้รับการยอมรับเอกราชในปี ค.ศ. 1878 นิโคลาที่ 1 ได้สถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตกับจักรวรรดิออตโตมัน ยกเว้นการกระทบกระทั่งตามแนวชายแดนเล็กน้อย การทูตได้นำไปสู่สันติภาพประมาณ 30 ปีระหว่างสองรัฐจนกระทั่งการขับไล่อับดุล ฮามิดที่ 2ในปี ค.ศ. 1909 ทักษะทางการเมืองของอับดุล ฮามิดที่ 2 และนิโคลาที่ 1 มีบทบาทสำคัญในความสัมพันธ์ที่เป็นมิตรต่อกัน การปรับปรุงประเทศให้ทันสมัยตามมา โดยสิ้นสุดด้วยการร่างรัฐธรรมนูญในปี ค.ศ. 1905 อย่างไรก็ตาม ความแตกแยกทางการเมืองเกิดขึ้นระหว่างพรรคประชาชนที่ปกครองอยู่ ซึ่งสนับสนุนกระบวนการประชาธิปไตยและการรวมกับเซอร์เบีย กับพรรคพรรคประชาชนที่แท้จริง ซึ่งเป็นฝ่ายกษัตริย์นิยม

3.5. ราชอาณาจักรมอนเตเนโกร

ในปี ค.ศ. 1910 มอนเตเนโกรได้กลายเป็นราชอาณาจักร และเป็นผลมาจากสงครามบอลข่านในปี ค.ศ. 1912-1913 ได้มีการจัดตั้งพรมแดนร่วมกับเซอร์เบีย โดยชโคดราถูกยกให้แก่แอลเบเนีย แม้ว่าเมืองหลวงปัจจุบันของมอนเตเนโกรคือพอดกอรีตซาจะตั้งอยู่บนพรมแดนเก่าของแอลเบเนียและยูโกสลาเวีย มอนเตเนโกรกลายเป็นหนึ่งในฝ่ายสัมพันธมิตรในช่วงสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง (ค.ศ. 1914-1918) ในยุทธการที่มอยคอวัคที่ต่อสู้กันในเดือนมกราคม ค.ศ. 1916 ระหว่างออสเตรีย-ฮังการีและราชอาณาจักรมอนเตเนโกร ชาวมอนเตเนโกรได้รับชัยชนะอย่างเด็ดขาดแม้ว่าจะมีจำนวนน้อยกว่าถึงห้าต่อหนึ่งก็ตาม ออสเตรีย-ฮังการียอมจำนนทางทหารเมื่อวันที่ 25 มกราคม ค.ศ. 1916 ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1916 ถึงเดือนตุลาคม ค.ศ. 1918 ออสเตรีย-ฮังการีได้ยึดครองมอนเตเนโกร ในระหว่างการยึดครอง กษัตริย์นิโคลาได้หลบหนีออกจากประเทศและจัดตั้งรัฐบาลพลัดถิ่นในบอร์โด

3.6. สมัยราชอาณาจักรยูโกสลาเวีย

ในปี ค.ศ. 1922 มอนเตเนโกรได้กลายเป็นแคว้นเซติเญอย่างเป็นทางการในราชอาณาจักรแห่งชาวเซิร์บ โครแอต และสโลวีน โดยมีการเพิ่มพื้นที่ชายฝั่งรอบบุดวาและอ่าวกอตอร์ ในการปรับโครงสร้างเพิ่มเติมในปี ค.ศ. 1929 มอนเตเนโกรได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของซีตา บาโนวีนาที่ใหญ่ขึ้นของราชอาณาจักรยูโกสลาเวีย ซึ่งขยายไปถึงแม่น้ำเนเรตวา

พระนัดดาของนิโคลา คือ กษัตริย์อเล็กซานดาร์ที่ 1 แห่งเซอร์เบีย ครอบงำรัฐบาลยูโกสลาเวีย ซีตา บาโนวีนาเป็นหนึ่งในเก้าบาโนวีนาที่ประกอบกันเป็นราชอาณาจักร ซึ่งประกอบด้วยมอนเตเนโกรในปัจจุบันและบางส่วนของเซอร์เบีย โครเอเชีย และบอสเนีย

3.7. สงครามโลกครั้งที่สองและยูโกสลาเวียสมัยสังคมนิยม

ในเดือนเมษายน ค.ศ. 1941 นาซีเยอรมนี ราชอาณาจักรอิตาลี และพันธมิตรฝ่ายอักษะอื่น ๆ ได้โจมตีและยึดครองราชอาณาจักรยูโกสลาเวีย กองกำลังอิตาลีได้ยึดครองมอนเตเนโกรและจัดตั้งราชอาณาจักรมอนเตเนโกรที่เป็นรัฐหุ่นเชิด

ในเดือนพฤษภาคม สาขามอนเตเนโกรของพรรคคอมมิวนิสต์ยูโกสลาเวียได้เริ่มเตรียมการสำหรับการลุกฮือที่วางแผนไว้สำหรับกลางเดือนกรกฎาคม พรรคคอมมิวนิสต์และสันนิบาตเยาวชนได้จัดตั้งสมาชิก 6,000 คนเป็นกองกำลังที่เตรียมพร้อมสำหรับการรบแบบกองโจร ตามที่นักประวัติศาสตร์บางคนกล่าว การลุกฮือด้วยอาวุธครั้งแรกในยุโรปที่ถูกนาซียึดครองเกิดขึ้นเมื่อวันที่ 13 กรกฎาคม ค.ศ. 1941 ในมอนเตเนโกร

โดยไม่คาดคิด การลุกฮือได้ขยายวงกว้าง และภายในวันที่ 20 กรกฎาคม ชายหญิง 32,000 คนได้เข้าร่วมการต่อสู้ ยกเว้นชายฝั่งและเมืองใหญ่ ๆ (พอดกอรีตซา เซติเญ เปลฟลีอา และนิกชิช) ที่ถูกปิดล้อม มอนเตเนโกรส่วนใหญ่ได้รับการปลดปล่อย ในการต่อสู้หนึ่งเดือน กองทัพอิตาลีเสียชีวิต บาดเจ็บ และถูกจับกุม 5,000 นาย การลุกฮือดำเนินไปจนถึงกลางเดือนสิงหาคม เมื่อถูกปราบปรามโดยการโต้กลับของทหารอิตาลี 67,000 นายที่มาจากแอลเบเนีย เมื่อเผชิญหน้ากับกองกำลังอิตาลีชุดใหม่ที่แข็งแกร่งกว่า นักรบจำนวนมากวางอาวุธและกลับบ้าน อย่างไรก็ตาม การต่อสู้แบบกองโจรที่รุนแรงยังคงดำเนินต่อไปจนถึงเดือนธันวาคม

นักรบที่ยังคงถืออาวุธแตกออกเป็นสองกลุ่ม ส่วนใหญ่เข้าร่วมกับพลพรรคยูโกสลาเวีย ซึ่งประกอบด้วยคอมมิวนิสต์และผู้ที่โน้มเอียงไปสู่การต่อต้านอย่างแข็งขัน กลุ่มนี้รวมถึงอาร์โซ โยวานอวิช ซาวา คอวาเชวิช สเวโตซาร์ วุกมานอวิช-เทมโป มีลอวัน จีลัส เปโค ดัปเชวิช วลาดอ ดัปเชวิช เวลย์โค วลาโฮวิช และบลาโช โยวานอวิช ผู้ที่จงรักภักดีต่อราชวงศ์คาราจอร์เจวิชและต่อต้านคอมมิวนิสต์กลายเป็นเชทนิกส์ และหันไปร่วมมือกับอิตาลีเพื่อต่อต้านพลพรรค

สงครามปะทุขึ้นระหว่างพลพรรคและเชทนิกส์ในช่วงครึ่งแรกของปี ค.ศ. 1942 ด้วยแรงกดดันจากอิตาลีและเชทนิกส์ แกนกลางของพลพรรคมอนเตเนโกรได้ไปยังเซอร์เบียและบอสเนีย ซึ่งพวกเขาได้เข้าร่วมกับพลพรรคยูโกสลาเวียกลุ่มอื่น ๆ การต่อสู้ระหว่างพลพรรคและเชทนิกส์ยังคงดำเนินต่อไปตลอดสงคราม เชทนิกส์ที่ได้รับการสนับสนุนจากอิตาลีควบคุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศตั้งแต่กลางปี ค.ศ. 1942 ถึงเดือนเมษายน ค.ศ. 1943 เชทนิกส์มอนเตเนโกรได้รับสถานะ "กองกำลังต่อต้านคอมมิวนิสต์" และได้รับอาวุธ กระสุน เสบียงอาหาร และเงินจากอิตาลี ส่วนใหญ่ถูกย้ายไปยังมอสตาร์ ซึ่งพวกเขาต่อสู้ในยุทธการที่เนเรตวากับพลพรรค แต่ได้รับความพ่ายแพ้อย่างหนัก

ในระหว่างปฏิบัติการชวาร์ซของเยอรมนีต่อต้านพลพรรคในเดือนพฤษภาคมและมิถุนายน ค.ศ. 1943 เยอรมันได้ปลดอาวุธเชทนิกส์จำนวนมากโดยไม่มีการต่อสู้ เนื่องจากพวกเขากลัวว่าเชทนิกส์จะหันมาต่อต้านพวกเขาหากฝ่ายสัมพันธมิตรบุกคาบสมุทรบอลข่าน หลังจากการยอมจำนนของอิตาลีในเดือนกันยายน ค.ศ. 1943 พลพรรคสามารถยึดครองมอนเตเนโกรส่วนใหญ่ได้ในช่วงเวลาสั้น ๆ แต่มอนเตเนโกรก็ถูกกองกำลังเยอรมันยึดครองในไม่ช้า และการต่อสู้ที่ดุเดือดยังคงดำเนินต่อไปในช่วงปลายปี ค.ศ. 1943 และ ค.ศ. 1944 มอนเตเนโกรได้รับการปลดปล่อยโดยพลพรรคในเดือนธันวาคม ค.ศ. 1944

มอนเตเนโกรกลายเป็นหนึ่งในหกสาธารณรัฐที่เป็นส่วนประกอบของสหพันธ์สาธารณรัฐสังคมนิยมยูโกสลาเวีย (SFRY) ที่เป็นคอมมิวนิสต์ เมืองหลวงของมอนเตเนโกรกลายเป็นพอดกอรีตซา ซึ่งเปลี่ยนชื่อเป็นตีโตกราดเพื่อเป็นเกียรติแก่ประธานาธิบดียอซีป บรอซ ตีโต หลังสงคราม โครงสร้างพื้นฐานของยูโกสลาเวียได้รับการบูรณะ การพัฒนาอุตสาหกรรมเริ่มขึ้น และมีการก่อตั้งมหาวิทยาลัยมอนเตเนโกร การปกครองตนเองที่มากขึ้นได้รับการจัดตั้งขึ้นจนกระทั่งสาธารณรัฐสังคมนิยมมอนเตเนโกรให้สัตยาบันรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ในปี ค.ศ. 1974

3.8. สมัยสหพันธ์สาธารณรัฐยูโกสลาเวีย

หลังจากการล่มสลายอย่างเป็นทางการของสหพันธ์สาธารณรัฐสังคมนิยมยูโกสลาเวียในปี พ.ศ. 2535 (ค.ศ. 1992) มอนเตเนโกรยังคงเป็นส่วนหนึ่งของสหพันธ์สาธารณรัฐยูโกสลาเวียที่เล็กกว่าร่วมกับเซอร์เบีย ในการลงประชามติเพื่อคงอยู่ในยูโกสลาเวียในปี พ.ศ. 2535 ร้อยละ 96 ของคะแนนเสียงสนับสนุนการรวมเป็นสหพันธรัฐกับเซอร์เบีย การลงประชามติถูกคว่ำบาตรโดยพรรคฝ่ายค้าน เช่น พันธมิตรเสรีนิยมแห่งมอนเตเนโกร พรรคสังคมประชาธิปไตยและพรรคสังคมนิยม ตลอดจนพรรคชนกลุ่มน้อย เช่น สันนิบาตประชาธิปไตยในมอนเตเนโกร ส่งผลให้มีผู้มาใช้สิทธิ์ค่อนข้างต่ำที่ร้อยละ 66

ในช่วงสงครามบอสเนียและสงครามประกาศอิสรภาพโครเอเชียระหว่างปี พ.ศ. 2534-2538 (ค.ศ. 1991-1995) ตำรวจและกองกำลังทหารของมอนเตเนโกรภายใต้คำสั่งของประธานาธิบดีมอมีร์ บูลาตอวิช และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย ปาฟเล บูลาตอวิช ได้เข้าร่วมกับกองกำลังเซอร์เบียในการโจมตีดูบรอฟนีก ประเทศโครเอเชีย ปฏิบัติการเหล่านี้มีเป้าหมายเพื่อยึดครองดินแดนเพิ่มเติม และมีการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างกว้างขวาง พลเอก ปาฟเล สตรูการ์ของมอนเตเนโกรถูกตัดสินว่ามีความผิดฐานมีส่วนร่วมในการทิ้งระเบิดดูบรอฟนีก ผู้ลี้ภัยชาวบอสเนียถูกตำรวจมอนเตเนโกรจับกุมและส่งตัวไปยังค่ายของชาวเซิร์บในฟอชา ซึ่งพวกเขาถูกทรมานอย่างเป็นระบบและถูกประหารชีวิต การกระทำเหล่านี้ถือเป็นอาชญากรรมสงครามและเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรง ซึ่งส่งผลกระทบต่อประชาชนผู้บริสุทธิ์จำนวนมาก และสร้างความเสียหายต่อชื่อเสียงของมอนเตเนโกรในประชาคมระหว่างประเทศ

ในปี พ.ศ. 2539 (ค.ศ. 1996) รัฐบาลของมิโล จูคานอวิชได้ตัดความสัมพันธ์ระหว่างมอนเตเนโกรกับเซอร์เบียซึ่งนำโดยสลอบอดัน มีโลเชวิช มอนเตเนโกรได้กำหนดนโยบายเศรษฐกิจของตนเองและนำมาร์คเยอรมันมาใช้เป็นสกุลเงิน และต่อมาได้นำเงินยูโรมาใช้ แม้จะไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของยูโรโซน รัฐบาลชุดต่อ ๆ มาได้ดำเนินนโยบายสนับสนุนเอกราช และความตึงเครียดทางการเมืองกับเซอร์เบียยังคงคุกรุ่นอยู่แม้จะมีการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในเบลเกรด

เป้าหมายในมอนเตเนโกรถูกทิ้งระเบิดโดยกองกำลังเนโทในระหว่างปฏิบัติการกองกำลังพันธมิตรในปี พ.ศ. 2542 (ค.ศ. 1999) แม้ว่าขอบเขตของการโจมตีเหล่านี้จะจำกัดทั้งในด้านเวลาและพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ

ในปี พ.ศ. 2545 (ค.ศ. 2002) เซอร์เบียและมอนเตเนโกรได้บรรลุข้อตกลงใหม่สำหรับความร่วมมืออย่างต่อเนื่องและเข้าสู่การเจรจาเกี่ยวกับสถานะในอนาคตของสหพันธ์สาธารณรัฐยูโกสลาเวีย สิ่งนี้นำไปสู่ข้อตกลงเบลเกรด ซึ่งทำให้ประเทศกลายเป็นสหภาพรัฐที่กระจายอำนาจมากขึ้นชื่อว่าเซอร์เบียและมอนเตเนโกรในปี พ.ศ. 2546 (ค.ศ. 2003) ข้อตกลงเบลเกรดยังมีข้อกำหนดที่เลื่อนการลงประชามติเกี่ยวกับเอกราชของมอนเตเนโกรในอนาคตออกไปอย่างน้อยสามปี

3.9. เอกราชและสมัยปัจจุบัน

สถานะของสหภาพระหว่างมอนเตเนโกรและเซอร์เบียถูกตัดสินโดยการลงประชามติเกี่ยวกับเอกราชของมอนเตเนโกรเมื่อวันที่ 21 พฤษภาคม พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) มีผู้ลงคะแนนเสียงทั้งสิ้น 419,240 คน คิดเป็นร้อยละ 86.5 ของผู้มีสิทธิ์เลือกตั้ง โดย 230,661 คน (ร้อยละ 55.5) ลงคะแนนเห็นด้วยกับการประกาศเอกราช และ 185,002 คน (ร้อยละ 44.5) ลงคะแนนไม่เห็นด้วย ซึ่งคะแนนเสียงเห็นด้วยนี้เกินเกณฑ์ร้อยละ 55 ที่สหภาพยุโรปกำหนดไว้เพียงเล็กน้อยเพื่อรับรองผลการลงประชามติ ตามข้อมูลของคณะกรรมการการเลือกตั้ง เกณฑ์ร้อยละ 55 ผ่านไปด้วยคะแนนเสียงเพียง 2,300 เสียง เซอร์เบีย รัฐสมาชิกของสหภาพยุโรป และสมาชิกถาวรของคณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติต่างก็ยอมรับเอกราชของมอนเตเนโกร

การลงประชามติปี พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) ได้รับการตรวจสอบโดยคณะผู้สังเกตการณ์ระหว่างประเทศ 5 คณะ นำโดยทีมจากOSCE/ODIHR และผู้สังเกตการณ์รวมประมาณ 3,000 คน (รวมถึงผู้สังเกตการณ์ในประเทศจากCDT (OSCE PA), สมัชชารัฐสภาแห่งสภายุโรป (PACE), สมัชชาแห่งหน่วยการปกครองส่วนท้องถิ่นและส่วนภูมิภาคแห่งสภายุโรป (CLRAE) และรัฐสภายุโรป (EP)) เพื่อจัดตั้งคณะผู้สังเกตการณ์การลงประชามติระหว่างประเทศ (IROM) IROM ในรายงานเบื้องต้นได้ "ประเมินการปฏิบัติตามพันธกรณีของ OSCE, พันธกรณีของสภายุโรป, มาตรฐานระหว่างประเทศอื่น ๆ สำหรับกระบวนการเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตย และกฎหมายภายในประเทศ" นอกจากนี้ รายงานยังระบุว่าสภาพแวดล้อมก่อนการลงประชามติที่มีการแข่งขันสูงนั้นมีลักษณะเป็นการรณรงค์ที่กระตือรือร้นและโดยทั่วไปเป็นไปอย่างสันติ และ "ไม่มีรายงานการจำกัดสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองขั้นพื้นฐาน"

เมื่อวันที่ 3 มิถุนายน พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) รัฐสภามอนเตเนโกรได้ประกาศเอกราชของมอนเตเนโกร โดยยืนยันผลการลงประชามติอย่างเป็นทางการ

เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) มอนเตเนโกรได้เข้าร่วมสหประชาชาติเป็นสมาชิกรัฐที่ 192

มอนเตเนโกรถูกครอบงำตั้งแต่การล่มสลายของยูโกสลาเวียโดยมิโล จูคานอวิช (นายกรัฐมนตรีสี่สมัยและประธานาธิบดีสองสมัย) ซึ่งถูกกล่าวหาว่าได้จัดตั้งระบอบเผด็จการและระบบอุปถัมภ์ ขณะเดียวกันก็รักษาความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับองค์กรอาชญากรรม การแปรรูปรัฐวิสาหกิจครั้งใหญ่ในยุคของจูคานอวิชนำไปสู่ความร่ำรวยของเขาและกลุ่มผู้มีอิทธิพลที่ใกล้ชิดกับเขา อเล็กซานดาร์ น้องชายของเขาซึ่งเป็นเจ้าของธนาคารเอกชนแห่งแรกของมอนเตเนโกร เป็นผู้ดูแลการแปรรูปรัฐวิสาหกิจ ในขณะที่อานา คอลาเรวิช น้องสาวของเขาควบคุมฝ่ายตุลาการมาเป็นเวลานาน เครือข่ายอุปถัมภ์ของพรรครัฐบาลครอบงำทุกส่วนของชีวิตทางสังคม การเป็นสมาชิกพรรคจำเป็นสำหรับการเริ่มต้นธุรกิจหรือการได้รับตำแหน่งในหน่วยงานราชการ นโยบายนี้ยังส่งผลให้เกิดความเหลื่อมล้ำในระดับภูมิภาคและความไม่เท่าเทียมกันทางสังคมที่รุนแรงขึ้น การว่างงานเพิ่มสูงขึ้นถึงร้อยละ 36.6 ในภาคเหนือของประเทศ เทียบกับร้อยละ 3.9 ในภูมิภาคชายฝั่ง ในขณะที่หนึ่งในสี่ของประชากรอยู่ต่ำกว่าเส้นความยากจน (พ.ศ. 2561)

กฎหมายว่าด้วยสถานะของทายาทแห่งราชวงศ์เปโตรวิช-นีเยกอชผ่านการเห็นชอบจากรัฐสภามอนเตเนโกรเมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ. 2554 กฎหมายนี้ได้ฟื้นฟูราชวงศ์มอนเตเนโกรและยอมรับบทบาทเชิงสัญลักษณ์ที่จำกัดภายในกรอบรัฐธรรมนูญของสาธารณรัฐ

ในปี พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) เครือข่ายนักข่าวสืบสวนสอบสวน OCCRP ได้ยกย่องประธานาธิบดีและนายกรัฐมนตรี มิโล จูคานอวิช ซึ่งดำรงตำแหน่งมายาวนานของมอนเตเนโกรให้เป็น "บุคคลแห่งปีในด้านอาชญากรรมองค์กร" ระดับการทุจริตของจูคานอวิชนำไปสู่การประท้วงบนท้องถนนและการเรียกร้องให้เขาพ้นจากตำแหน่ง

ในเดือนตุลาคม พ.ศ. 2559 (ค.ศ. 2016) ในวันการเลือกตั้งรัฐสภา กลุ่มบุคคลซึ่งรวมถึงผู้นำฝ่ายค้านมอนเตเนโกร ชาวเซอร์เบีย และเจ้าหน้าที่รัสเซีย ได้เตรียมการรัฐประหาร แต่แผนการดังกล่าวถูกขัดขวาง ในปี พ.ศ. 2560 (ค.ศ. 2017) บุคคล 14 คน รวมถึงชาวรัสเซีย 2 คน และผู้นำฝ่ายค้านมอนเตเนโกร 2 คน คือ อันดริยา มานดิช และมิลาน คเนเชวิช ถูกตั้งข้อหาว่ามีส่วนร่วมในความพยายามรัฐประหารในข้อหา "เตรียมการสมคบคิดต่อต้านระเบียบรัฐธรรมนูญและความมั่นคงของมอนเตเนโกร" และ "พยายามกระทำการก่อการร้าย"

ประวัติศาสตร์ล่าสุด

มอนเตเนโกรเข้าเป็นสมาชิกเนโทอย่างเป็นทางการในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2560 (ค.ศ. 2017) แม้ว่ารัสเซียจะพยายามขัดขวางก็ตาม เหตุการณ์นี้กระตุ้นให้รัฐบาลรัสเซียประกาศว่าจะมีการตอบโต้

มอนเตเนโกรอยู่ระหว่างการเจรจาเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรปตั้งแต่ปี พ.ศ. 2555 (ค.ศ. 2012) ในปี พ.ศ. 2561 (ค.ศ. 2018) เป้าหมายเดิมที่จะเข้าร่วมภายในปี พ.ศ. 2565 (ค.ศ. 2022) ได้ถูกปรับแก้เป็นปี พ.ศ. 2568 (ค.ศ. 2025) มีการผ่านกฎหมายเพื่อให้กฎหมายของมอนเตเนโกรสอดคล้องกับข้อกำหนดการเป็นสมาชิกสหภาพยุโรป

ในเดือนเมษายน พ.ศ. 2561 (ค.ศ. 2018) มิโล จูคานอวิช ผู้นำพรรคพรรคประชาธิปไตยแห่งนักสังคมนิยม (DPS) ซึ่งเป็นพรรครัฐบาล ชนะการเลือกตั้งประธานาธิบดีมอนเตเนโกร นักการเมืองอาวุโสผู้นี้เคยดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีหกครั้งและประธานาธิบดีหนึ่งครั้งก่อนหน้านี้ เขาครอบงำการเมืองมอนเตเนโกรมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2534 (ค.ศ. 1991)

การประท้วงต่อต้านการทุจริตเริ่มขึ้นในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2562 (ค.ศ. 2019) ต่อต้านจูคานอวิชและรัฐบาลที่นำโดยนายกรัฐมนตรีดุชโค มาร์คอวิชของพรรคประชาธิปไตยแห่งนักสังคมนิยม (DPS) ซึ่งอยู่ในอำนาจมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2534 (ค.ศ. 1991)

ณ ปลายปี พ.ศ. 2562 (ค.ศ. 2019) กฎหมายว่าด้วยศาสนาที่เพิ่งผ่านการรับรอง ซึ่งโอนกรรมสิทธิ์อาคารโบสถ์และที่ดินที่สร้างขึ้นก่อนปี พ.ศ. 2461 (ค.ศ. 1918) จากคริสตจักรออร์ทอดอกซ์เซอร์เบียไปยังรัฐมอนเตเนโกรโดยนิตินัย ได้จุดชนวนให้เกิดการประท้วงและการปิดถนนครั้งใหญ่ สมาชิกรัฐสภาฝ่ายค้าน 17 คนจากแนวร่วมประชาธิปไตยถูกจับกุมก่อนการลงคะแนนเสียงเนื่องจากขัดขวางการลงคะแนนเสียง การประท้วงยังคงดำเนินต่อไปจนถึงเดือนมีนาคม พ.ศ. 2563 (ค.ศ. 2020) ในรูปแบบการเดินขบวนประท้วงอย่างสันติ ซึ่งส่วนใหญ่จัดโดยคริสตจักรออร์ทอดอกซ์เซอร์เบียในเขตเทศบาลส่วนใหญ่ของมอนเตเนโกร

ในรายงานสิทธิทางการเมืองและเสรีภาพของพลเมืองทั่วโลกในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2563 (ค.ศ. 2020) ฟรีดอมเฮาส์จัดให้มอนเตเนโกรเป็นระบอบลูกผสมแทนที่จะเป็นประชาธิปไตย เนื่องจากมาตรฐานที่ลดลงในการปกครอง ความยุติธรรม การเลือกตั้ง และเสรีภาพของสื่อ เป็นครั้งแรกในรอบสามทศวรรษที่ฝ่ายค้านชนะคะแนนเสียงมากกว่าพรรครัฐบาลของจูคานอวิชในการเลือกตั้งรัฐสภาปี พ.ศ. 2563 ในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2565 (ค.ศ. 2022) รัฐบาลชุดเดียวกันนั้นถูกโหวตไม่ไว้วางใจในการลงมติไม่ไว้วางใจครั้งแรกที่ประสบความสำเร็จในประวัติศาสตร์ของประเทศ

ในเดือนกันยายน พ.ศ. 2565 (ค.ศ. 2022) การสืบสวนเชื่อมโยงนักการทูตรัสเซีย 6 คนกับพลเมืองรัสเซีย 28 คนที่ถือวีซ่าชั่วคราวสำหรับมอนเตเนโกรและพลเมืองท้องถิ่น 2 คนในการสืบสวนสายลับ นักการทูตถูกขับไล่ออกนอกประเทศ ต่อมาพลเมืองรัสเซียถูกสั่งห้ามเข้ามอนเตเนโกร และพลเมืองท้องถิ่น 2 คน ซึ่งหนึ่งในนั้นเป็นอดีตนักการทูต เผชิญข้อหาอาวุธผิดกฎหมาย จัดตั้งองค์กรอาชญากรรม และจารกรรม

ในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2566 (ค.ศ. 2023) ยาคอฟ มิลาตอวิช ผู้สมัครชิงตำแหน่งประธานาธิบดีที่เป็นมิตรต่อตะวันตกจากขบวนการยุโรปตอนนี้! ชนะการเลือกตั้งประธานาธิบดีรอบชี้ขาด เหนือมิโล จูคานอวิช ผู้ดำรงตำแหน่งคนปัจจุบัน เพื่อสืบทอดตำแหน่งประธานาธิบดีมอนเตเนโกรต่อจากเขา ขบวนการยุโรปตอนนี้! ได้รับที่นั่งมากที่สุดในการเลือกตั้งรัฐสภาปี พ.ศ. 2566 เมื่อวันที่ 31 ตุลาคม พ.ศ. 2566 (ค.ศ. 2023) มิโลจโค สปายิช จากขบวนการยุโรปตอนนี้! กลายเป็นนายกรัฐมนตรีคนใหม่ของมอนเตเนโกร โดยเป็นผู้นำรัฐบาลผสมที่ประกอบด้วยพรรคที่สนับสนุนยุโรปและพรรคที่สนับสนุนเซอร์เบีย

รัฐสภามอนเตเนโกรในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2567 (ค.ศ. 2024) ได้มีมติยอมรับความโหดร้ายที่เกิดขึ้นที่ค่ายกักกันยาเซโนวัคระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง การตัดสินใจครั้งนี้ ซึ่งนำโดยกลุ่มที่สนับสนุนเซอร์เบีย ถูกมองว่าเป็นการตอบโต้ต่อการที่มอนเตเนโกรเคยสนับสนุนมติของสหประชาชาติเกี่ยวกับการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์สเรเบรนิตซา โครเอเชียได้วิพากษ์วิจารณ์การกระทำดังกล่าว โดยกล่าวหาว่ามอนเตเนโกรกำลังทำให้เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์กลายเป็นเรื่องการเมือง และเตือนว่าอาจเป็นอันตรายต่อเส้นทางของมอนเตเนโกรในการเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรปและความสัมพันธ์ทวิภาคีระหว่างโครเอเชียและมอนเตเนโกร มติดังกล่าวได้นำไปสู่ความตึงเครียดทางการทูตที่เพิ่มขึ้นระหว่างสองประเทศ

4.1. ความหลากหลายทางชีวภาพ

ความหลากหลายของฐานทางธรณีวิทยา ภูมิทัศน์ ภูมิอากาศ และดิน ตลอดจนตำแหน่งของมอนเตเนโกรบนคาบสมุทรบอลข่านและทะเลเอเดรียติก ได้สร้างเงื่อนไขสำหรับความหลากหลายทางชีวภาพที่สูง ทำให้มอนเตเนโกรเป็นหนึ่งใน "จุดศูนย์รวมความหลากหลายทางชีวภาพ" (hot-spots) ของยุโรปและโลก ดัชนีจำนวนชนิดพันธุ์ต่อหน่วยพื้นที่ในมอนเตเนโกรคือ 0.837 ซึ่งสูงที่สุดในบรรดาประเทศในยุโรป

การประเมินทางชีววิทยาชี้ให้เห็นว่ามีสาหร่ายน้ำจืดมากกว่า 1,200 ชนิด สาหร่ายทะเล 300 ชนิด มอสส์ 589 ชนิด พืชมีท่อลำเลียง 7,000-8,000 ชนิด เห็ดรา 2,000 ชนิด แมลง 16,000-20,000 ชนิด ปลาทะเล 407 ชนิด สัตว์เลื้อยคลาน 56 ชนิด นกที่มาเยือนเป็นประจำ 333 ชนิด และความหลากหลายของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่สูง พบได้ในมอนเตเนโกร

มอนเตเนโกรสามารถแบ่งออกเป็นสองเขตชีวภูมิศาสตร์หลัก ได้แก่ เขตชีวภูมิศาสตร์เมดิเตอร์เรเนียนและเขตชีวภูมิศาสตร์เทือกเขาแอลป์ นอกจากนี้ยังเป็นที่ตั้งของเขตภูมินิเวศทางบกสามแห่ง ได้แก่ ป่าผสมบอลข่าน ป่าผสมเทือกเขาดินาริก และป่าผลัดใบอิลลิเรีย มอนเตเนโกรมีคะแนนเฉลี่ยดัชนีความสมบูรณ์ของภูมิทัศน์ป่าไม้ปี พ.ศ. 2562 (ค.ศ. 2019) อยู่ที่ 6.41/10 ซึ่งอยู่ในอันดับที่ 73 ของโลกจาก 172 ประเทศ

ส่วนแบ่งทั้งหมดของพื้นที่คุ้มครองในมอนเตเนโกรคือร้อยละ 9.05 ของพื้นที่ประเทศ ซึ่งส่วนใหญ่มาจากอุทยานแห่งชาติห้าแห่ง

5.1. การแบ่งเขตการปกครอง

มอนเตเนโกรแบ่งออกเป็น 25 เทศบาล (opština_{ออปชตินา}^Montenegrin) แต่ละเทศบาลสามารถมีเมืองและเมืองเล็ก ๆ หลายแห่งได้ ในอดีต ดินแดนของประเทศถูกแบ่งออกเป็นนาฮิเย และในช่วงต้นของSR Montenegro ถูกแบ่งออกเป็นเทศมณฑล (ซเรซ)

เขตทางสถิติของมอนเตเนโกร-ออกแบบเพื่อวัตถุประสงค์ทางสถิติโดยสำนักงานสถิติ-ไม่มีหน้าที่ทางการบริหาร โปรดทราบว่าองค์กรอื่น ๆ (เช่น สมาคมฟุตบอลมอนเตเนโกร) ใช้เทศบาลที่แตกต่างกันเป็นส่วนหนึ่งของภูมิภาคที่คล้ายกัน

• เขตเหนือ

• เขตกลาง

• เขตชายฝั่ง

5.2. ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ

กระทรวงการต่างประเทศได้รับมอบหมายให้กำหนดลำดับความสำคัญของนโยบายต่างประเทศและกิจกรรมที่จำเป็นสำหรับการดำเนินการร่วมกับหน่วยงานบริหารของรัฐอื่น ๆ ประธานาธิบดี ประธานรัฐสภา และผู้มีส่วนได้ส่วนเสียอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง นโยบายต่างประเทศของมอนเตเนโกรให้ความสำคัญกับการพัฒนาความสัมพันธ์อันดีกับประเทศเพื่อนบ้าน การเป็นสมาชิกในองค์กรระหว่างประเทศ และการบูรณาการเข้ากับโครงสร้างของยุโรปและยูโร-แอตแลนติก

ประเทศนี้ได้เข้าร่วมเนโทเมื่อวันที่ 5 มิถุนายน พ.ศ. 2560 (ค.ศ. 2017) การเข้าร่วมนี้ถูกมองว่าเป็นก้าวสำคัญในการเสริมสร้างความมั่นคงและเสถียรภาพในภูมิภาคบอลข่านตะวันตก อย่างไรก็ตาม การเข้าร่วมเนโทของมอนเตเนโกรได้สร้างความตึงเครียดกับรัสเซีย ซึ่งมองว่าเป็นการขยายอิทธิพลของเนโทเข้ามาใกล้พรมแดนของตน

การบูรณาการเข้ากับสหภาพยุโรปยังคงเป็นเป้าหมายสำคัญระดับสูงสำหรับมอนเตเนโกร และเป็นจุดสนใจของนโยบายต่างประเทศของมอนเตเนโกรนับตั้งแต่ได้รับเอกราชจากเซอร์เบีย ในเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2566 (ค.ศ. 2023) ประธานาธิบดียาคอฟ มิลาตอวิชที่เพิ่งได้รับเลือกตั้งกล่าวว่า เขาคาดว่ามอนเตเนโกรจะเข้าร่วมสหภาพยุโรปภายในปี พ.ศ. 2570 (ค.ศ. 2027) หรือ พ.ศ. 2571 (ค.ศ. 2028) กระบวนการนี้เกี่ยวข้องกับการปฏิรูปในหลายด้าน รวมถึงหลักนิติธรรม การต่อสู้กับการทุจริต และการเสริมสร้างสถาบันประชาธิปไตย

มอนเตเนโกรเป็นสมาชิกขององค์กรระหว่างประเทศหลายแห่ง เช่น สหประชาชาติ องค์การว่าด้วยความมั่นคงและความร่วมมือในยุโรป สภายุโรป และองค์การการค้าโลก นอกจากนี้ยังเป็นสมาชิกผู้ก่อตั้งของสหภาพเพื่อเมดิเตอร์เรเนียน ความสัมพันธ์กับประเทศเพื่อนบ้านโดยทั่วไปเป็นไปในทางบวก โดยมีความร่วมมือในประเด็นต่าง ๆ เช่น ความมั่นคงในภูมิภาค การค้า และวัฒนธรรม อย่างไรก็ตาม ความสัมพันธ์กับเซอร์เบียยังคงมีความซับซ้อนเนื่องจากประวัติศาสตร์ร่วมกันและประเด็นเกี่ยวกับเอกลักษณ์ประจำชาติและศาสนา

กรณีพิพาทเรื่องการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ที่ยาเซโนวัคและการสนับสนุนมติสหประชาชาติเกี่ยวกับการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์สเรเบรนิตซาของมอนเตเนโกร ได้สร้างความตึงเครียดกับโครเอเชีย ซึ่งมองว่าเป็นการทำให้เหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์กลายเป็นเรื่องการเมือง และอาจส่งผลกระทบต่อกระบวนการเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรปของมอนเตเนโกร

5.3. กฎหมายและสิทธิมนุษยชน

รัฐธรรมนูญแห่งมอนเตเนโกรฉบับปัจจุบันได้รับการให้สัตยาบันและรับรองโดยรัฐสภารัฐธรรมนูญแห่งมอนเตเนโกรเมื่อวันที่ 19 ตุลาคม พ.ศ. 2550 (ค.ศ. 2007) ในการประชุมโดยได้รับคะแนนเสียงข้างมากสองในสามตามที่กำหนด และได้รับการประกาศใช้อย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 22 ตุลาคม พ.ศ. 2550 (ค.ศ. 2007) รัฐธรรมนูญกำหนดให้มอนเตเนโกรเป็นรัฐพลเมือง ประชาธิปไตย และเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม พร้อมด้วยความยุติธรรมทางสังคม ซึ่งสถาปนาขึ้นโดยสิทธิอธิปไตยของรัฐบาล

ระบบตุลาการในมอนเตเนโกรประกอบด้วยศาลหลายแห่ง โดยมีศาลสูงสุดเป็นหน่วยงานตุลาการสูงสุด ทำหน้าที่ดูแลการบังคับใช้กฎหมายอย่างสม่ำเสมอ ศาลปกครองจัดการข้อพิพาทที่เกี่ยวข้องกับการบริหารราชการ ระบบตุลาการยังรวมถึงศาลชั้นต้น (สำหรับคดีแพ่งและอาญาเล็กน้อย) ศาลสูง (สำหรับคดีที่ร้ายแรงกว่าและการอุทธรณ์) และศาลอุทธรณ์สำหรับทบทวนคำตัดสินของศาลล่าง

ศาลรัฐธรรมนูญเป็นองค์กรอิสระ มีหน้าที่ปกป้องรัฐธรรมนูญโดยการตรวจสอบกฎหมายและการกระทำของหน่วยงานของรัฐเพื่อให้แน่ใจว่าสอดคล้องกับรัฐธรรมนูญ

ผู้พิพากษาในมอนเตเนโกรได้รับการแต่งตั้งโดยสภาตุลาการและดำรงตำแหน่งจนถึงอายุ 67 ปี ประธานาธิบดีมอนเตเนโกรแต่งตั้งผู้พิพากษาตามคำแนะนำของสภาตุลาการ นอกจากนี้ ผู้พิทักษ์สิทธิมนุษยชนและเสรีภาพแห่งมอนเตเนโกร (ผู้ตรวจการแผ่นดิน) ได้รับการแต่งตั้งจากรัฐสภาเป็นระยะเวลาหกปี เพื่อให้แน่ใจว่ามีการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนและความยุติธรรมทางสังคม

มอนเตเนโกรมีอัตราการฆาตกรรมค่อนข้างต่ำ โดยอัตราดังกล่าวผันผวนอยู่ระหว่าง 1.5 ถึง 2.0 คดีต่อประชากร 100,000 คนในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา การทำแท้งในมอนเตเนโกรถูกกฎหมายตามคำขอในช่วงสิบสัปดาห์แรกของการตั้งครรภ์

การเลือกปฏิบัติบนพื้นฐานของรสนิยมทางเพศและอัตลักษณ์ทางเพศเป็นสิ่งต้องห้ามในด้านการจ้างงาน การจัดหาสินค้าและบริการ การศึกษา และบริการสุขภาพ มอนเตเนโกรยังมีกฎหมายเกี่ยวกับอาชญากรรมจากความเกลียดชังและวจีแห่งความเกลียดชังซึ่งรวมถึงรสนิยมทางเพศและอัตลักษณ์ทางเพศเป็นเหตุผลในการไม่เลือกปฏิบัติ ตั้งแต่วันที่ 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2564 (ค.ศ. 2021) คู่รักเพศเดียวกันสามารถจดทะเบียนความสัมพันธ์ของตนเป็นการเป็นหุ้นส่วนชีวิตได้ สถานการณ์สิทธิมนุษยชนโดยรวมยังคงเผชิญกับความท้าทาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านเสรีภาพของสื่อ การทุจริตในระบบตุลาการ และการปฏิบัติต่อชนกลุ่มน้อยและกลุ่มเปราะบางอื่น ๆ องค์กรภาคประชาสังคมและองค์กรระหว่างประเทศยังคงติดตามและรายงานเกี่ยวกับประเด็นเหล่านี้อย่างใกล้ชิด

5.4. การบังคับใช้กฎหมายและความมั่นคง

การบังคับใช้กฎหมายในมอนเตเนโกรดำเนินการโดยหน่วยงานหลายแห่งภายใต้กระทรวงมหาดไทย การบังคับใช้กฎหมายแพ่งในมอนเตเนโกรเป็นความรับผิดชอบหลักของคณะกรรมการตำรวจ ซึ่งเป็นกองกำลังตำรวจแห่งชาติ ตำรวจเทศบาล หรือที่เรียกว่าตำรวจชุมชน บังคับใช้กฎหมายท้องถิ่นในเขตเทศบาลของตน

หน่วยงานบังคับใช้กฎหมายหลักคือคณะกรรมการตำรวจมอนเตเนโกร รับผิดชอบการสืบสวนอาชญากรรม การรักษาความสงบเรียบร้อยของประชาชน และการบังคับใช้กฎหมายทั่วไป ตำรวจเทศบาลช่วยเหลืองานบังคับใช้กฎหมายในท้องถิ่น โดยเน้นที่การควบคุมการจราจรและปัญหาระเบียบสาธารณะเล็กน้อย บริษัทรักษาความปลอดภัยเอกชนดำเนินงานในมอนเตเนโกร แต่ไม่มีอำนาจตามกฎหมายในการจับกุมหรือควบคุมตัวผู้ต้องสงสัย

สำนักงานความมั่นคงแห่งชาติ (ANB) รับผิดชอบงานต่อต้านข่าวกรองและความมั่นคงภายใน ขณะที่อินเตอร์โพลมอนเตเนโกรประสานงานกับหน่วยงานระหว่างประเทศเพื่อต่อต้านอาชญากรรมข้ามชาติ หน่วยพิเศษภายในตำรวจ เช่น หน่วยต่อต้านการก่อการร้ายพิเศษ (SAJ) จัดการกับอาชญากรรมองค์กร การก่อการร้าย และปฏิบัติการที่มีความเสี่ยงสูง

ข้อตกลงที่ลงนามกับสหภาพยุโรปมีผลบังคับใช้ในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2566 (ค.ศ. 2023) อนุญาตให้เจ้าหน้าที่บริหารจัดการชายแดนของFrontex ของสหภาพยุโรปปฏิบัติงานในมอนเตเนโกรเพื่อสนับสนุนตำรวจชายแดนท้องถิ่นที่ปฏิบัติงานในพรมแดนอื่น ๆ ที่ไม่ใช่ของสหภาพยุโรปในมอนเตเนโกร

บริการฉุกเฉินในมอนเตเนโกรประกอบด้วยบริการทางการแพทย์ นักดับเพลิง และหน่วยค้นหาและกู้ภัย ซึ่งประสานงานโดยคณะกรรมการสถานการณ์ฉุกเฉิน บริการการแพทย์ฉุกเฉินดำเนินการโดยสถาบันสุขภาพในท้องถิ่น แต่ดูแลโดยกระทรวงสาธารณสุข

5.5. การทหาร

กองทัพมอนเตเนโกรประกอบด้วยสามเหล่าทัพอาชีพ ได้แก่ กองทัพบกมอนเตเนโกร กองทัพเรือมอนเตเนโกร และกองทัพอากาศมอนเตเนโกร กองทัพมอนเตเนโกรบริหารจัดการโดยกระทรวงกลาโหม และควบคุมโดยเสนาธิการทหารสูงสุด ประธานาธิบดีมอนเตเนโกรเป็นผู้บัญชาการทหารสูงสุดของกองทัพ ซึ่งสมาชิกของกองทัพจะกล่าวคำสัตย์ปฏิญาณตน กองทัพมีหน้าที่ปกป้องมอนเตเนโกร ส่งเสริมผลประโยชน์ด้านความมั่นคงระดับโลก และสนับสนุนความพยายามในการรักษาสันติภาพระหว่างประเทศ

มอนเตเนโกรเป็นสมาชิกเนโทและเป็นสมาชิกของกฎบัตรเอเดรียติก รัฐบาลวางแผนให้กองทัพเข้าร่วมภารกิจการรักษาสันติภาพผ่านสหประชาชาติและเนโท เช่น กองกำลังสนับสนุนด้านความมั่นคงระหว่างประเทศ

มอนเตเนโกรเป็นประเทศที่สงบสุขที่สุดอันดับที่ 35 ของโลก ตามดัชนีสันติภาพโลกปี พ.ศ. 2567 (ค.ศ. 2024) กองทัพมีขนาดค่อนข้างเล็ก โดยมีบุคลากรประจำการประมาณ 2,400 นาย การใช้จ่ายด้านกลาโหมอยู่ที่ประมาณร้อยละ 2 ของ GDP ซึ่งสอดคล้องกับเป้าหมายของเนโท การมีส่วนร่วมในภารกิจรักษาสันติภาพระหว่างประเทศถือเป็นส่วนสำคัญของนโยบายต่างประเทศและความมั่นคงของมอนเตเนโกร ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นในการสร้างสันติภาพและเสถียรภาพในระดับสากล

6.1. โครงสร้างพื้นฐาน

โครงสร้างพื้นฐานด้านถนนของมอนเตเนโกรยังไม่ได้มาตรฐานยุโรปตะวันตก ไม่มีถนนใดที่ได้มาตรฐานทางหลวงพิเศษอย่างสมบูรณ์ การก่อสร้างทางหลวงพิเศษสายใหม่ถือเป็นเรื่องสำคัญระดับชาติ เนื่องจากมีความสำคัญต่อการพัฒนาเศรษฐกิจที่สม่ำเสมอและการพัฒนามอนเตเนโกรในฐานะแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ

เส้นทางเครือข่ายถนนยุโรปที่ผ่านมอนเตเนโกรคือ E65 และ E80

โครงข่ายทางรถไฟหลักของมอนเตเนโกรคือทางรถไฟเบลเกรด-บาร์ ซึ่งเชื่อมต่อระหว่างประเทศไปยังเซอร์เบีย ทางรถไฟสาขาภายในประเทศคือทางรถไฟนิกชิช-พอดกอรีตซา ซึ่งดำเนินการเป็นเส้นทางขนส่งสินค้าเท่านั้นมานานหลายทศวรรษ ได้เปิดให้บริการสำหรับผู้โดยสารหลังจากการบูรณะและติดตั้งระบบไฟฟ้าในปี พ.ศ. 2555 (ค.ศ. 2012) ทางรถไฟสาขาอีกสายหนึ่งจากพอดกอรีตซาไปยังชายแดนแอลเบเนียคือทางรถไฟพอดกอรีตซา-ชโคดรา ไม่ได้ใช้งาน

มอนเตเนโกรมีท่าอากาศยานนานาชาติสองแห่งคือ ท่าอากาศยานพอดกอรีตซาและท่าอากาศยานติวัต

ท่าเรือบาร์เป็นท่าเรือหลักของมอนเตเนโกร สร้างขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2449 (ค.ศ. 1906) ท่าเรือแห่งนี้ถูกทำลายเกือบทั้งหมดในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง การบูรณะเริ่มขึ้นในปี พ.ศ. 2493 (ค.ศ. 1950) ท่าเรือแห่งนี้สามารถรองรับสินค้าได้มากกว่าห้าล้านตันต่อปี แต่กลับประสบปัญหาขาดทุนและดำเนินการได้ต่ำกว่ากำลังการผลิต การบูรณะทางรถไฟเบลเกรด-บาร์และทางหลวงเบลเกรด-บาร์ที่เสนอ คาดว่าจะทำให้ระดับการดำเนินงานกลับมาสู่กำลังการผลิตเดิมได้

ในปี พ.ศ. 2566 (ค.ศ. 2023) มีแผนที่จะติดตั้งสถานีLNG ที่บาร์เพื่อรับการนำเข้าก๊าซ

การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานยังคงเป็นความท้าทาย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านพลังงานและการสื่อสาร การปรับปรุงเครือข่ายเหล่านี้มีความสำคัญต่อการเติบโตทางเศรษฐกิจและความสามารถในการแข่งขันในระดับสากล โครงการโครงสร้างพื้นฐานขนาดใหญ่มักได้รับเงินทุนจากต่างประเทศ ซึ่งบางครั้งนำไปสู่ความกังวลเกี่ยวกับภาระหนี้สินของประเทศและผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสังคม

6.2. การท่องเที่ยว

มีนักท่องเที่ยวจำนวนทั้งสิ้น 2.1 ล้านคนมาเยือนมอนเตเนโกรในปี พ.ศ. 2565 (ค.ศ. 2022) โดยพักค้างคืนรวม 12.4 ล้านคืน นักท่องเที่ยวต่างชาติส่วนใหญ่ที่มาเยือนมอนเตเนโกรมาจากประเทศเพื่อนบ้าน ได้แก่ เซอร์เบีย บอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา และคอซอวอ รวมถึงรัสเซีย

ชายฝั่งทะเลเอเดรียติกของมอนเตเนโกรมีความยาว 295 km มีชายหาดยาว 72 km และมีเมืองโบราณที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดีหลายแห่ง ชายหาดที่ได้รับความนิยมมากที่สุดบางแห่ง ได้แก่ หาดยาซ หาดมอเกรน หาดเบชิชิ หาดสเวติสเตฟาน และหาดเวลิกาปลาจา ในขณะเดียวกัน เมืองโบราณที่ได้รับความนิยมมากที่สุดบางแห่ง ได้แก่ เฮร์ตเซกนอวี เปรัสต์ กอตอร์ บุดวา และอุลตซิญ

นิตยสาร National Geographic Traveler (จัดพิมพ์ทศวรรษละครั้ง) จัดอันดับให้มอนเตเนโกรเป็นหนึ่งใน "50 สถานที่แห่งชีวิต" เมืองชายทะเลสเวติสเตฟานของมอนเตเนโกรเคยถูกใช้เป็นภาพปกของนิตยสาร ภูมิภาคชายฝั่งของมอนเตเนโกรถือเป็นหนึ่งใน "การค้นพบ" ที่ยิ่งใหญ่ในหมู่นักท่องเที่ยวทั่วโลก ในเดือนมกราคม พ.ศ. 2553 (ค.ศ. 2010) เดอะนิวยอร์กไทมส์ จัดอันดับภูมิภาคชายฝั่งทางใต้ของอุลตซิญของมอนเตเนโกร รวมถึงหาดเวลิกาปลาจา เกาะอาดาโบยานา และโรงแรมHotel Mediteran ของอุลตซิญ ให้อยู่ใน "31 สถานที่น่าไปเยือนที่สุดในปี 2010" ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการจัดอันดับทั่วโลก

อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวมีผลกระทบอย่างมากต่อเศรษฐกิจของมอนเตเนโกร สร้างรายได้และการจ้างงานจำนวนมาก อย่างไรก็ตาม การพัฒนการท่องเที่ยวอย่างรวดเร็วยังนำมาซึ่งความท้าทาย เช่น ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและความจำเป็นในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานอย่างยั่งยืน รัฐบาลมุ่งมั่นที่จะส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศและวัฒนธรรมเพื่อกระจายผลิตภัณฑ์การท่องเที่ยวและลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

7.1. กลุ่มชาติพันธุ์

การสำรวจสำมะโนประชากรปี พ.ศ. 2566 (ค.ศ. 2023) รายงานว่ามีพลเมือง 623,633 คน มอนเตเนโกรเป็นรัฐพหุชาติพันธุ์ที่ไม่มีกลุ่มชาติพันธุ์ใดเป็นเสียงข้างมาก กลุ่มชาติพันธุ์หลักประกอบด้วย ชาวมอนเตเนโกร (ร้อยละ 41.1) ชาวเซิร์บ (ร้อยละ 32.9) ชาวบอสนีแอก (ร้อยละ 9.45) ชาวแอลเบเนีย (ร้อยละ 4.99) และชาวรัสเซีย (ร้อยละ 2.01) นอกจากนี้ยังมีกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ จำนวนมาก รวมถึง ชาวโรมานี ชาวโครแอต ชาวยูเครน ชาวเบลารุส และชาวเติร์ก

การกระจายตัวของกลุ่มชาติพันธุ์มีความแตกต่างกันไปตามภูมิภาค ชาวมอนเตเนโกรและชาวเซิร์บส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในพื้นที่ตอนกลางและตอนเหนือของประเทศ ในขณะที่ชาวแอลเบเนียส่วนใหญ่อาศัยอยู่ตามแนวชายแดนติดกับแอลเบเนียและคอซอวอ และชาวบอสนีแอกส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในภูมิภาคซันจักทางตอนเหนือ อัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ในมอนเตเนโกรมีความซับซ้อนและมักเชื่อมโยงกับปัจจัยทางการเมืองและศาสนา จำนวนผู้ที่ระบุตนเองว่าเป็นชาวมอนเตเนโกรและชาวเซิร์บมีการเปลี่ยนแปลงอย่างมากในการสำรวจสำมะโนประชากรแต่ละครั้ง ซึ่งสะท้อนถึงการเปลี่ยนแปลงในการรับรู้และการแสดงออกถึงอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์

รัฐธรรมนูญมอนเตเนโกรรับรองสิทธิของชนกลุ่มน้อย รวมถึงสิทธิในการแสดงออกทางวัฒนธรรม การใช้ภาษาของตน และการศึกษาในภาษาแม่ อย่างไรก็ตาม กลุ่มชนกลุ่มน้อยบางกลุ่มยังคงเผชิญกับการเลือกปฏิบัติและความท้าทายในการมีส่วนร่วมอย่างเต็มที่ในชีวิตทางการเมืองและสังคม การส่งเสริมความอดทนและการอยู่ร่วมกันระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ถือเป็นสิ่งสำคัญสำหรับเสถียรภาพและการพัฒนาของประเทศ

มอนเตเนโกรเป็นหนึ่งใน 22 ประเทศที่มีคะแนน GHI (ดัชนีความหิวโหยโลก) ต่ำกว่า 5 ซึ่งบ่งชี้ว่าระดับความหิวโหยในประเทศอยู่ในระดับต่ำ

7.2. ภาษา

ภาษาทางการในมอนเตเนโกรคือ ภาษามอนเตเนโกร นอกจากนี้ ภาษาเซอร์เบีย บอสเนีย แอลเบเนีย และโครเอเชีย ก็ได้รับการยอมรับให้ใช้ในราชการ ภาษามอนเตเนโกร ภาษาเซอร์เบีย ภาษาบอสเนีย และภาษาโครเอเชียสามารถเข้าใจกันได้ในฐานะภาษามาตรฐานของภาษาเซอร์เบีย-โครเอเชีย ภาษาเซอร์เบียเป็นภาษาที่พูดกันมากที่สุดในประเทศ โดยมีประชากรส่วนใหญ่ร้อยละ 43.18 ถือว่าเป็นภาษาแม่ของตน ในขณะที่ร้อยละ 34.52 พูดภาษามอนเตเนโกร นอกจากนี้ยังมีผู้พูดภาษาบอสเนีย (ร้อยละ 6.98) ภาษาแอลเบเนีย (ร้อยละ 5.25) และภาษารัสเซีย (ร้อยละ 2.36) จำนวนมาก

ประเด็นเรื่องภาษามีความเชื่อมโยงกับการเมืองและอัตลักษณ์ประจำชาติ การกำหนดให้ภาษามอนเตเนโกรเป็นภาษาทางการเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการสร้างรัฐชาติหลังการประกาศเอกราช อย่างไรก็ตาม การใช้ภาษาเซอร์เบียยังคงแพร่หลาย โดยเฉพาะในกลุ่มผู้ที่ระบุตนเองว่าเป็นชาวเซิร์บ รัฐธรรมนูญรับรองความเท่าเทียมกันของอักษรซีริลลิกและอักษรละติน แต่ในทางปฏิบัติ อักษรละตินมีการใช้งานแพร่หลายมากกว่า โดยเฉพาะในสื่อและเอกสารราชการ นโยบายทางภาษามุ่งเน้นไปที่การส่งเสริมภาษามอนเตเนโกรในฐานะภาษาประจำชาติ ขณะเดียวกันก็เคารพสิทธิทางภาษาของชนกลุ่มน้อย

7.3. ศาสนา

มอนเตเนโกรมีประวัติศาสตร์ยาวนานในการเป็นจุดบรรจบของความหลากหลายทางวัฒนธรรม และตลอดหลายศตวรรษที่ผ่านมา สิ่งนี้ได้หล่อหลอมการอยู่ร่วมกันที่เป็นเอกลักษณ์ระหว่างประชากรชาวคริสต์และมุสลิม ในอดีต ชาวมอนเตเนโกรเป็นคริสเตียนออร์ทอดอกซ์ตะวันออกที่เป็นสมาชิกของคริสตจักรออร์ทอดอกซ์เซอร์เบีย ซึ่งอยู่ภายใต้การปกครองของสังฆมณฑลมอนเตเนโกรและชายฝั่งทะเลและสังฆมณฑลบูติมลิยาและนิกชิช ศาสนาคริสต์ออร์ทอดอกซ์ตะวันออกเป็นศาสนาหลักในมอนเตเนโกร โดยมีประชากรร้อยละ 71.1 นับถือศาสนานี้ ในขณะเดียวกัน คริสตจักรออร์ทอดอกซ์เซอร์เบียเป็นคริสตจักรที่ใหญ่ที่สุดและได้รับความนิยมมากที่สุด โดยประมาณร้อยละ 90 ของคริสเตียนออร์ทอดอกซ์ในมอนเตเนโกรนับถือคริสตจักรนี้ คริสตจักรที่แตกแยกออกมาเรียกว่าคริสตจักรออร์ทอดอกซ์มอนเตเนโกร ซึ่งแยกตัวออกจากคริสตจักรออร์ทอดอกซ์เซอร์เบียในปี พ.ศ. 2536 (ค.ศ. 1993) มีผู้ติดตามเป็นคริสเตียนออร์ทอดอกซ์ที่เหลืออีกร้อยละ 10 ในประเทศ คริสตจักรนี้ยังไม่ได้รับการยอมรับอย่างเป็นทางการจากอัครบิดรสากลแห่งคอนสแตนติโนเปิลและไม่ได้อยู่ในสังฆภาพกับคริสตจักรออร์ทอดอกซ์คริสเตียนอื่น ๆ ที่เป็นที่ยอมรับตามบัญญัติ

แม้จะมีความตึงเครียดระหว่างกลุ่มศาสนาในช่วงสงครามบอสเนีย มอนเตเนโกรยังคงมีเสถียรภาพเป็นส่วนใหญ่ สาเหตุหลักมาจากมุมมองของประชากรเกี่ยวกับความอดทนทางศาสนาและความหลากหลายทางศรัทธา สถาบันศาสนามีสิทธิที่ได้รับการรับรองและแยกออกจากรัฐ ศาสนาที่ใหญ่เป็นอันดับสองคือศาสนาอิสลาม ซึ่งมีผู้นับถือร้อยละ 19 ของประชากร มอนเตเนโกรมีสัดส่วนชาวมุสลิมสูงที่สุดแห่งหนึ่งในยุโรป และสูงเป็นอันดับสามในกลุ่มประเทศสลาฟ รองจากบอสเนียและเฮอร์เซโกวีนาและมาซิโดเนียเหนือเท่านั้น ประชากรชาวแอลเบเนียในประเทศกว่าหนึ่งในสี่เป็นชาวคาทอลิก (8,126 คนในการสำรวจสำมะโนประชากรปี พ.ศ. 2546 (ค.ศ. 2003)) ในขณะที่ส่วนที่เหลือ (22,267 คน) ส่วนใหญ่เป็นชาวมุสลิมสุหนี่ ในปี พ.ศ. 2555 (ค.ศ. 2012) มีพิธีสารรับรองศาสนาอิสลามเป็นศาสนาที่เป็นทางการ ซึ่งรับรองว่าอาหารฮาลาลจะให้บริการในสถานที่ทางทหาร โรงพยาบาล หอพัก และสถานบริการทางสังคม และอนุญาตให้สตรีมุสลิมสวมผ้าคลุมศีรษะในโรงเรียนและสถาบันสาธารณะ ตลอดจนรับรองสิทธิของชาวมุสลิมในการหยุดงานวันศุกร์เพื่อละหมาดวันศุกร์ ตั้งแต่สมัยราชวงศ์วอยสลาฟเลวิช ศาสนาคาทอลิกเป็นศาสนาพื้นเมืองในพื้นที่มอนเตเนโกร ประชากรชาวโรมันคาทอลิกกลุ่มเล็ก ๆ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นชาวแอลเบเนียและมีชาวโครแอตบางส่วน แบ่งออกเป็นอัครสังฆมณฑลอันติวารีซึ่งนำโดยสังฆราชแห่งเซอร์เบีย และสังฆมณฑลกอตอร์ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของคริสตจักรคาทอลิกในโครเอเชีย

7.4. การศึกษา

ระบบการศึกษาของมอนเตเนโกรประกอบด้วยการศึกษาระดับประถมศึกษา มัธยมศึกษา และอุดมศึกษา การศึกษาภาคบังคับคือระดับประถมศึกษาซึ่งใช้เวลา 9 ปี (เดิม 8 ปี) หลังจากนั้นนักเรียนสามารถเลือกเรียนต่อในระดับมัธยมศึกษา ซึ่งรวมถึงโรงเรียนมัธยมปลายทั่วไป (gimnazija_{กิมนาซียา}^Montenegrin) ที่ใช้เวลา 4 ปี และโรงเรียนอาชีวศึกษาที่ใช้เวลา 3 หรือ 4 ปี การศึกษาระดับอุดมศึกษาเปิดสอนโดยมหาวิทยาลัยมอนเตเนโกร ซึ่งเป็นมหาวิทยาลัยของรัฐเพียงแห่งเดียว รวมถึงสถาบันอุดมศึกษาเอกชนหลายแห่ง

มหาวิทยาลัยมอนเตเนโกรก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2517 (ค.ศ. 1974) และมีคณะต่าง ๆ ครอบคลุมสาขาวิชาที่หลากหลาย มีความพยายามในการปฏิรูประบบการศึกษาเพื่อให้สอดคล้องกับมาตรฐานยุโรป โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริบทของการมุ่งสู่การเป็นสมาชิกสหภาพยุโรป ซึ่งรวมถึงการนำกระบวนการโบโลญญามาใช้ในระดับอุดมศึกษา

อัตราการรู้หนังสือในมอนเตเนโกรค่อนข้างสูง อย่างไรก็ตาม ยังมีความท้าทายในด้านคุณภาพการศึกษา การเข้าถึงการศึกษาสำหรับกลุ่มผู้ด้อยโอกาส และความเชื่อมโยงระหว่างการศึกษากับตลาดแรงงาน รัฐบาลให้ความสำคัญกับการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ผ่านการศึกษาและการฝึกอบรมเพื่อสนับสนุนการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ

ภาษาที่ใช้ในการสอนส่วนใหญ่เป็นภาษามอนเตเนโกร แต่ก็มีการจัดการเรียนการสอนในภาษาของชนกลุ่มน้อย เช่น ภาษาแอลเบเนีย ในพื้นที่ที่มีประชากรชาวแอลเบเนียอาศัยอยู่หนาแน่น

7.5. สาธารณสุข

ระบบสาธารณสุขของมอนเตเนโกรอยู่ภายใต้การดูแลของกระทรวงสาธารณสุข และให้บริการผ่านเครือข่ายของสถานพยาบาลของรัฐและเอกชน ซึ่งรวมถึงศูนย์สุขภาพปฐมภูมิ โรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลเฉพาะทาง การประกันสุขภาพภาคบังคับครอบคลุมประชากรส่วนใหญ่ และมีการร่วมจ่ายสำหรับบริการบางประเภท

ดัชนีสุขภาพที่สำคัญ เช่น อายุขัยเฉลี่ย อัตราการเสียชีวิตของทารก และอัตราการเสียชีวิตของมารดา ได้มีการปรับปรุงในช่วงหลายปีที่ผ่านมา แต่ยังคงมีความแตกต่างระหว่างภูมิภาคและกลุ่มประชากรต่าง ๆ โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง เช่น โรคหัวใจและหลอดเลือด และมะเร็ง เป็นสาเหตุการเสียชีวิตหลัก

การเข้าถึงบริการทางการแพทย์อาจเป็นเรื่องท้าทาย โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบทและสำหรับกลุ่มผู้ด้อยโอกาส มีความพยายามในการปรับปรุงคุณภาพและประสิทธิภาพของระบบสาธารณสุข รวมถึงการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐาน การฝึกอบรมบุคลากรทางการแพทย์ และการนำเทคโนโลยีใหม่ ๆ มาใช้ อย่างไรก็ตาม ระบบยังคงเผชิญกับความท้าทายในด้านงบประมาณ การขาดแคลนบุคลากรเฉพาะทางในบางพื้นที่ และความจำเป็นในการปฏิรูปอย่างต่อเนื่องเพื่อให้มั่นใจว่าประชาชนทุกคนสามารถเข้าถึงบริการสุขภาพที่มีคุณภาพได้อย่างเท่าเทียม

8.1. สื่อ

โทรทัศน์ นิตยสาร และหนังสือพิมพ์ดำเนินการโดยทั้งบริษัทของรัฐและบริษัทที่แสวงหาผลกำไร ซึ่งต้องพึ่งพารายได้จากการโฆษณา การบอกรับเป็นสมาชิก และรายได้อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการขาย รัฐธรรมนูญแห่งมอนเตเนโกรรับรองเสรีภาพในการพูด ระบบสื่อของมอนเตเนโกรกำลังอยู่ในช่วงเปลี่ยนผ่าน เช่นเดียวกับส่วนอื่น ๆ ของประเทศ

สื่อหลักในมอนเตเนโกรประกอบด้วย:

• โทรทัศน์: RTCG (Radio i televizija Crne Gore_{ราดิโอ อี เตเลวิซียา ซร์เน กอเร}^Montenegrin) เป็นสถานีโทรทัศน์และวิทยุสาธารณะของประเทศ นอกจากนี้ยังมีสถานีโทรทัศน์เอกชนหลายแห่ง เช่น Vijesti TV และ Prva TV
• หนังสือพิมพ์: หนังสือพิมพ์รายวันที่สำคัญ ได้แก่ Pobjeda (ซึ่งเคยเป็นของรัฐ), Vijesti, และ Dan
• วิทยุ: นอกจาก RTCG แล้ว ยังมีสถานีวิทยุเอกชนและท้องถิ่นจำนวนมาก

เสรีภาพของสื่อในมอนเตเนโกรยังคงเป็นประเด็นที่น่ากังวล แม้ว่ารัฐธรรมนูญจะรับรองเสรีภาพในการพูด แต่ก็มีรายงานเกี่ยวกับการคุกคามนักข่าว การแทรกแซงทางการเมืองในสื่อ และการขาดความเป็นอิสระของสื่อสาธารณะ องค์กรระหว่างประเทศด้านสิทธิสื่อได้แสดงความกังวลเกี่ยวกับสภาพแวดล้อมที่นักข่าวต้องทำงาน และเรียกร้องให้มีการปรับปรุงการคุ้มครองนักข่าวและความเป็นอิสระของสื่อ การปฏิรูปในภาคส่วนสื่อถือเป็นสิ่งสำคัญสำหรับกระบวนการพัฒนาประชาธิปไตยและการเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรปของมอนเตเนโกร

8.2. กีฬา

กีฬาในมอนเตเนโกรส่วนใหญ่เน้นไปที่กีฬาประเภททีม เช่น โปโลน้ำ ฟุตบอล บาสเกตบอล แฮนด์บอล และวอลเลย์บอล กีฬาอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ มวยสากล เทนนิส ว่ายน้ำ ยูโด คาราเต้ กรีฑา เทเบิลเทนนิส และหมากรุกสากล

โปโลน้ำเป็นกีฬาที่ได้รับความนิยมมากที่สุดและถือเป็นกีฬาประจำชาติ ทีมโปโลน้ำชายทีมชาติมอนเตเนโกรเป็นหนึ่งในทีมอันดับต้น ๆ ของโลก โดยได้รับเหรียญทองในการแข่งขันชิงแชมป์ยุโรปปี 2008 ที่มาลากา ประเทศสเปน และได้รับเหรียญทองในการแข่งขันฟีน่าเวิลด์ลีกปี 2009 ซึ่งจัดขึ้นที่พอดกอรีตซา ทีม PVK Primorac จากกอตอร์ของมอนเตเนโกรกลายเป็นแชมป์ยุโรปในการแข่งขันLEN Euroleague ปี 2009 ที่ริเยกา ประเทศโครเอเชีย มอนเตเนโกรได้อันดับสี่ในกีฬาโปโลน้ำชายในโอลิมปิกปี 2016

ฟุตบอลเป็นกีฬาที่ได้รับความนิยมเป็นอันดับสอง ฟุตบอลทีมชาติมอนเตเนโกรก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) และเคยเข้าร่วมรอบเพลย์ออฟสำหรับฟุตบอลชิงแชมป์แห่งชาติยุโรป 2012 ซึ่งเป็นการปรากฏตัวในระดับสูงสุด บาสเกตบอลทีมชาติมอนเตเนโกรเป็นที่รู้จักในด้านผลงานที่ดีและได้รับเหรียญรางวัลมากมายในฐานะส่วนหนึ่งของบาสเกตบอลทีมชาติยูโกสลาเวีย ในปี พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) สหพันธ์บาสเกตบอลมอนเตเนโกรพร้อมกับทีมนี้ได้เข้าร่วมสหพันธ์บาสเกตบอลนานาชาติ (FIBA) ด้วยตนเอง หลังจากการประกาศเอกราช มอนเตเนโกรได้เข้าร่วมการแข่งขันยูโรบาสเกตสองครั้ง

ในบรรดากีฬาหญิง ทีมแฮนด์บอลหญิงทีมชาติประสบความสำเร็จมากที่สุด โดยได้รับเหรียญโอลิมปิกเหรียญแรกของประเทศ คือเหรียญเงินในโอลิมปิกฤดูร้อนปี 2012 ตามมาด้วยการแข่งขันชิงแชมป์ยุโรปปี 2012 ซึ่งมอนเตเนโกรได้รับชัยชนะ กลายเป็นแชมป์ยุโรป ŽRK Budućnost Podgorica ชนะการแข่งขันEHF Champions League สองครั้ง มอนเตเนโกรเป็นหนึ่งในประเทศเจ้าภาพสำหรับการแข่งขันแฮนด์บอลหญิงชิงแชมป์ยุโรป 2022 และได้อันดับสาม

8.3. อาหาร

อิทธิพลสำคัญแรก ๆ ต่ออาหารมอนเตเนโกรมาจากลิแวนต์และตุรกี: ซาร์มา, มูซากา, ปิลัฟ, ปีตา, กิบานิตซา, บูเรก, เชวาปี, กะบาบ, จูเวช และขนมหวานตุรกี เช่น บาคลาวาและทูลุมบา อาหารฮังการีมีอิทธิพลต่อสตูว์และซาตารัช ในขณะที่อาหารยุโรปกลางปรากฏชัดในการแพร่หลายของเครป, โดนัท, แยม, บิสกิตและเค้กหลายประเภท และขนมปังชนิดต่าง ๆ อาหารมอนเตเนโกรยังมีความแตกต่างกันไปตามภูมิศาสตร์ โดยอาหารในพื้นที่ชายฝั่งจะแตกต่างจากอาหารในภูมิภาคที่สูงทางตอนเหนือ พื้นที่ชายฝั่งเป็นตัวแทนของอาหารเมดิเตอร์เรเนียนตามประเพณี โดยมีอาหารทะเลเป็นอาหารทั่วไป อาหารแบบดั้งเดิมของชายฝั่งเอเดรียติกของมอนเตเนโกร ซึ่งแตกต่างจากใจกลางประเทศ ได้รับอิทธิพลอย่างมากจากอาหารอิตาลี

อาหารที่เป็นเอกลักษณ์ของแต่ละภูมิภาค ได้แก่

• ชายฝั่ง: เน้นอาหารทะเลสด ปลา หมึก หอยแมลงภู่ ริซอตโตสีดำ (ทำจากหมึกของปลาหมึก) และอิทธิพลจากอิตาลี เช่น พาสตาและพิซซา น้ำมันมะกอกและสมุนไพรสดเป็นส่วนประกอบสำคัญ
• ภาคกลาง (รอบทะเลสาบสคาดาร์และหุบเขาซีตา): มีชื่อเสียงด้านปลาคาร์ปรมควันและทอดจากทะเลสาบสคาดาร์ รวมถึงปลาไหลรมควัน ชีสและผลิตภัณฑ์นมอื่น ๆ ก็เป็นที่นิยม
• ภาคเหนือ (ภูเขา): อาหารจะหนักกว่า เน้นเนื้อสัตว์ (เนื้อแกะ เนื้อลูกวัว เนื้อหมู) มันฝรั่ง และผลิตภัณฑ์นม เช่น คายมัก (ครีมข้นคล้ายเนย) และชีสหลากหลายชนิด อาหารจานเด่น ได้แก่ jagnjetina u mlijeku_{ยักเนตินา อู มลิเยกู}^Montenegrin (เนื้อแกะตุ๋นในนม) kačamak_{คาชามัก}^Montenegrin (โจ๊กข้าวโพดหรือข้าวสาลีเสิร์ฟกับชีสและคายมัก) และ cicvara_{ซิควารา}^Montenegrin (ข้าวโพดบดกับคายมัก)

วัตถุดิบหลักที่ใช้กันทั่วไป ได้แก่ เนื้อสัตว์ (โดยเฉพาะเนื้อแกะและเนื้อลูกวัว) ปลา ผักตามฤดูกาล ผลิตภัณฑ์นม (ชีส คายมัก โยเกิร์ต) ข้าวโพด และมันฝรั่ง วัฒนธรรมอาหารของมอนเตเนโกรให้ความสำคัญกับการใช้วัตถุดิบสดใหม่ในท้องถิ่น และมักมีการรับประทานอาหารร่วมกันเป็นครอบครัวหรือกลุ่มเพื่อน โดยเฉพาะในโอกาสพิเศษและงานเฉลิมฉลอง