1. ชีวิตช่วงต้นและอาชีพ
เมลิโตน มานซานาส กอนซาเลซ มีภูมิหลังที่เชื่อมโยงกับการเป็นเจ้าหน้าที่ตำรวจภายใต้ระบอบเผด็จการของฟรังโก ซึ่งเขาได้แสดงบทบาทสำคัญในการปราบปรามฝ่ายตรงข้ามทางการเมือง
1.1. พื้นเพและการเข้ารับราชการตำรวจ
มานซานาสเกิดเมื่อวันที่ 9 มิถุนายน ค.ศ. 1909 ที่ซานเซบัสเตียน เขาเข้าร่วมกองกำลังตำรวจในปี ค.ศ. 1938 ที่เมืองอิรุน ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของอาชีพที่เต็มไปด้วยข้อถกเถียงและเหตุการณ์สำคัญหลายอย่าง
1.2. บทบาทภายใต้ระบอบฟรังโก
หลังจากการเข้ารับราชการตำรวจ มานซานาสได้รับมอบหมายให้ประจำการที่ซานเซบัสเตียนในปี ค.ศ. 1941 และในที่สุดก็ได้เป็นผู้บัญชาการของกองตำรวจการเมือง (Brigada Político-Social, BPS) ซึ่งเป็นหน่วยงานตำรวจการเมืองของระบอบฟรังโกในซานเซบัสเตียน แม้ว่าตัวเขาเองจะเป็นชาวบาสก์ แต่เขากลับเป็นปฏิปักษ์อย่างรุนแรงต่อลัทธิชาตินิยมบาสก์ ซึ่งกลับมามีอิทธิพลอีกครั้งในช่วงทศวรรษ 1960 และโดยเฉพาะอย่างยิ่งกับกลุ่ม ETA ซึ่งเป็นองค์กรที่เพิ่งก่อตั้งขึ้นในขณะนั้น
1.2.1. การร่วมมือกับนาซีเยอรมนี
ในระหว่างสงครามโลกครั้งที่สอง มานซานาสมีส่วนร่วมในการร่วมมือกับนาซีเยอรมนีอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเมืองอิรุนที่เขาจัดตั้งศูนย์สอบสวนที่มีชื่อเสียงในด้านการกระทำที่โหดร้าย เขาได้ให้ความช่วยเหลือเกสตาโพในการจับกุมชาวยิวที่พยายามหลบหนีออกจากฝรั่งเศสที่ถูกยึดครอง การกระทำนี้สะท้อนถึงการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรงและเป็นการตอกย้ำภาพลักษณ์ของเขาในฐานะผู้สนับสนุนระบอบเผด็จการ
q=Irun|position=left
1.2.2. การปราบปรามลัทธิชาตินิยมบาสก์
ในฐานะผู้บัญชาการของกองตำรวจการเมืองในซานเซบัสเตียน มานซานาสมุ่งเน้นไปที่การปราบปรามอย่างรุนแรงต่อขบวนการชาตินิยมบาสก์ที่ฟื้นตัวขึ้นในทศวรรษ 1960 รวมถึงกลุ่ม ETA ที่เพิ่งก่อตั้งขึ้นในช่วงเวลานั้น การกระทำของเขาเป็นการต่อต้านการเคลื่อนไหวเพื่อเอกราชของบาสก์อย่างรุนแรงและมีส่วนสำคัญในการกดขี่กลุ่มผู้เห็นต่างทางการเมือง
q=San Sebastian|position=right
2. การลอบสังหาร
ชีวิตของเมลิโตน มานซานาส สิ้นสุดลงด้วยการลอบสังหารโดยกลุ่ม ETA ซึ่งเป็นการเปิดฉากยุคใหม่ของความรุนแรงทางการเมืองในสเปน
2.1. การสังหารที่วางแผนไว้ครั้งแรกของ ETA
เมื่อวันที่ 2 สิงหาคม ค.ศ. 1968 เมลิโตน มานซานาส ถูกสังหารที่บ้านพักของเขา โดยผู้ลอบสังหารรออยู่ที่นั่นและยิงเขาถึงเจ็ดนัด การลอบสังหารครั้งนี้ถือเป็นการสังหารที่มีการวางแผนครั้งแรกที่ดำเนินการโดยกลุ่ม ETA และเกิดขึ้นเพื่อตอบโต้การสังหารชับบี เอเชบาร์ริเอตา (Txabi Etxebarrieta) ซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่สร้างความตึงเครียดทางการเมืองอย่างรุนแรงในขณะนั้น
3. มรดกและข้อโต้แย้ง
หลังจากการเสียชีวิตของมานซานาส มรดกของเขายังคงเป็นประเด็นถกเถียงอย่างรุนแรง โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากการรับรางวัลเกียรติยศหลังมรณกรรม
3.1. การได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์หลังมรณกรรม
สามสิบปีหลังจากการเสียชีวิต เมลิโตน มานซานาส ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์คุณความชอบพลเรือน ซึ่งเป็นเกียรติที่มอบให้แก่เหยื่อของการก่อการร้าย โดยรัฐบาลของโฆเซ มาริอา อัซนาร์ การตัดสินใจนี้ก่อให้เกิดข้อโต้แย้งอย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งเนื่องจากประวัติการทำงานของมานซานาสภายใต้ระบอบฟรังโก และการที่เขาเป็นที่รู้จักในฐานะผู้ทรมานที่ใช้การซ้อมทรมานในการปฏิบัติหน้าที่
3.2. คำวิพากษ์วิจารณ์และการประเมินทางประวัติศาสตร์
การที่มานซานาสได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์เป็นเรื่องที่ถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างกว้างขวาง โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากกลุ่มสิทธิมนุษยชนเช่นแอมเนสตี้ อินเตอร์เนชั่นแนล ซึ่งระบุว่าไม่ควรมอบรางวัลแก่ผู้ที่เคยใช้การซ้อมทรมาน การตัดสินใจนี้สร้างความขัดแย้งทางจริยธรรมอย่างมากในสเปนเกี่ยวกับวิธีที่สังคมควรจะยอมรับและจดจำบุคคลที่มีส่วนร่วมในการละเมิดสิทธิมนุษยชนภายใต้ระบอบเผด็จการ และยังคงเป็นประเด็นถกเถียงในการประเมินประวัติศาสตร์ของประเทศ